Health Tip:ડાયાબિટીસ એક એવો રોગ છે, જે વિશ્વભરના લાખો લોકોને અસર કરી રહ્યો છે. ભારતમાં પણ ડાયાબિટીસના દર્દીઓની સંખ્યા ઝડપથી વધી રહી છે. WHO ના 2024 ના રિપોર્ટ મુજબ, ભારતમાં લગભગ 7.7 કરોડ લોકો ડાયાબિટીસ સાથે જીવી રહ્યા છે. ડાયાબિટીસના દર્દીઓ માટે સૌથી ખતરનાક સ્થિતિ ડાયાબિટીસ શોક છે. તેને તબીબી ભાષામાં સિવિયર હાઈપોગ્લાયકેમિઆ કહેવામાં આવે છે. ચાલો અમે તમને ડાયાબિટીસ શોકના પાંચ લક્ષણો અને તેનાથી કેવી રીતે બચવું તે જણાવીએ.
ડાયાબિટીસ શોક શું છે?
ડાયાબિટીસ શોક એ એક ઇમરજન્સીની સ્થિતિ છે. જ્યારે કોઈ વ્યક્તિનું બ્લડ સુગર લેવલ 70 મિલિગ્રામ પ્રતિ ડેસિલીટર (mg/dL) થી નીચે જાય છે. ત્યારે તે સ્થિતિને ડાયાબિટીસ શોક કહેવામાં આવે છે. આ સમસ્યા ટાઇપ 1 અને ટાઇપ 2 ડાયાબિટીસના દર્દીઓમાં થાય છે. જેઓ બ્લડ સુગરને નિયંત્રિત કરવા માટે ઇન્સ્યુલિન અથવા અન્ય દવાઓનો ઉપયોગ કરે છે.
ડાયાબિટીક શોક આંચકો ક્યારે આવે છે?
નેશનલ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ ડાયાબિટીસ એન્ડ ડાયજેસ્ટિવ એન્ડ કિડની ડિસીઝ (NIDDK) અનુસાર, ઇન્સ્યુલિનના ઊંચા ડોઝ, ખોરાકનો અભાવ અથવા વધુ પડતી શારીરિક પ્રવૃત્તિને કારણે બ્લડ સુગરનું સ્તર ઝડપથી ઘટી જાય ત્યારે ડાયાબિટીસનો શોક આવે છે. જો દર્દીને સમયસર સારવાર ન મળે, તો તે બેભાન થઈ શકે છે અને હુમલાનો ભોગ બની શકે છે. ગંભીર કિસ્સાઓમાં, દર્દી ડાયાબિટીક કોમામાં પણ જઈ શકે છે.
ડાયાબિટીસ શોકના પાંચ લક્ષણો
ખૂબ પરસેવો અને ધ્રુજારી: ડાયાબિટીસ શોકનું પહેલું અને સૌથી સામાન્ય લક્ષણ અચાનક વધુ પડતો પરસેવો અને શરીર ધ્રુજવું છે. અચાનક ભૂખ લાગવી અને અસ્વસ્થતા અનુભવવી એ પણ ડાયાબિટીસ શોકના લક્ષણો છે. આ ત્યારે થાય છે જ્યારે શરીરને ઉર્જા માટે પૂરતું ગ્લુકોઝ મળતું નથી. આ લક્ષણ ઘણીવાર હાઈપોગ્લાયકેમિઆના પ્રારંભિક તબક્કામાં દેખાય છે.
ચક્કર અને મૂંઝવણ: જ્યારે બ્લડ સુગરનું સ્તર ઓછું હોય છે, ત્યારે દર્દીને ચક્કર આવવા, માથાનો દુખાવો અને મૂંઝવણ થઈ શકે છે. તેની સીધી અસર મગજ પર પડે છે, કારણ કે ગ્લુકોઝ મગજ માટે ઉર્જાનો મુખ્ય સ્ત્રોત છે. આ સમય દરમિયાન કેટલાક લોકો નશામાં હોય તેવું વર્તન કરી શકે છે.
બોલવામાં મુશ્કેલી અને ઝાંખી દ્રષ્ટિ: સીવિયર હાઈપોગ્લાયકેમિઆમાં, દર્દીને બોલવામાં મુશ્કેલી, ઝાંખી દ્રષ્ટિ અથવા બેવડી દ્રષ્ટિ થવા લાગી શકે છે. જ્યારે સુગર સ્તર ખૂબ ઓછું થઈ જાય છે, ત્યારે આ લક્ષણ જોવા મળે છે. આવા કિસ્સામાં, તાત્કાલિક સારવાર જરૂરી છે.
બેહોશી : ડાયાબિટીસ શોકમાં સૌથી ગંભીર લક્ષણ આંચકી અથવા કોમા છે. ખરેખર, જ્યારે બ્લડ સુગરનું સ્તર એટલું ઓછું થઈ જાય છે કે મગજ અને શરીરના અન્ય ભાગોને કામ કરવા માટે યોગ્ય ઉર્જા મળતી નથી, ત્યારે આવી સ્થિતિ થાય છે.
ડાયાબિટીસના આઘાતથી જીવ કેવી રીતે બચાવવો?
અમેરિકન ડાયાબિટીસ એસોસિએશન અનુસાર, જો દર્દી સભાન હોય, તો તેને તાત્કાલિક 15-20 ગ્રામ ઝડપથી શોષી લેતી ખાંડ આપવી જોઈએ. આમાંથી શ્રેષ્ઠ વિકલ્પ 3-4 ગ્લુકોઝ ગોળીઓ છે. આ ઉપરાંત, નારંગી જેવા ફળોનો રસ અડધો કપ, મધ અથવા ખાંડ એક ચમચી, 5-6 હાર્ડ કેન્ડી આપી શકાય છે. આ પછી, 15 મિનિટ રાહ જુઓ અને બ્લડ સુગર તપાસો. જો ખાંડનું સ્તર 70 મિલિગ્રામ/ડીએલ કરતા ઓછું હોય, તો આ પ્રક્રિયાને રીપીટ કરો. આને '15-15 નિયમ' કહેવામાં આવે છે.
જો દર્દી બેભાન હોય અથવા મૌખિક રીતે ખાંડનું સેવન કરી શકતો ન હોય, તો ગ્લુકોગનનો ઉપયોગ કરી શકાય છે. ગ્લુકોગન એક હોર્મોન છે, જે બ્લડ સુગરનું સ્તર ઝડપથી વધારે છે. તે ઇન્જેક્શન અથવા નાકના સ્પ્રેના રૂપમાં આપી શકાય છે. જો દર્દીની સ્થિતિમાં સુધારો ન થાય અથવા તે બેભાન થઈ જાય, તો વ્યક્તિએ ઇમરજન્સી નંબર પર ફોન કરીને હોસ્પિટલમાં જવું જોઈએ.