Caste Census: ક્યારે શરૂ થઈ, છેલ્લે ક્યારે થઈ અને તેના ફાયદા શું? આ 10 પોઈન્ટમાં સમજો જાતિ વસ્તી ગણતરીની A To Z માહિતી

Caste Survey: અશ્વિની વૈષ્ણવે જણાવ્યું હતું કે કેટલાક રાજ્યોએ જાતિઓની ગણતરી માટે સર્વેક્ષણો કર્યા છે જ્યારે કેટલાક અન્ય રાજ્યોએ સંપૂર્ણપણે રાજકીય દૃષ્ટિકોણથી બિન-પારદર્શક રીતે આવા સર્વેક્ષણો કર્યા છે.

Caste Census: વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીના નેતૃત્વ હેઠળની કેન્દ્ર સરકાર જાતિ વસ્તી ગણતરી કરવા જઈ રહી છે. આ માહિતી કેન્દ્રીય મંત્રી અશ્વિની વૈષ્ણવે બુધવારે (30 એપ્રિલ, 2025) કેબિનેટ બ્રીફિંગ દરમિયાન આપી હતી. દેશમાં શરૂ થતી વસ્તી ગણતરી સાથે તેનો ડેટા પણ એકત્રિત કરવામાં આવશે. વસ્તી ગણતરીના ફોર્મમાં જાતિ માટે એક કોલમ પણ રાખવામાં આવશે. આ મુદ્દે વિપક્ષ સરકાર પર પ્રહારો કરી રહ્યો હતો.

10 મોટી વાતો -

1. સમાજની વસ્તીની ગણતરી, તેનું વર્ણન કરવું, તેને સમજવું ઉપરાંત લોકોની કઈ વસ્તુઓ સુધી પહોંચ છે  અને તેઓને કઈ વસ્તુથી વંચિત રાખવામાં આવ્યા છે તે જાણવું, ફક્ત સામાજિક વૈજ્ઞાનિકો માટે જ નહીં, પરંતુ નીતિ નિર્માતાઓ અને સરકાર માટે પણ મહત્વપૂર્ણ છે.

2. આ માટે, વસ્તી ગણતરી એ એક પ્રકારની પ્રક્રિયા છે. જોકે, વસ્તી ગણતરીના ટીકાકારો માને છે કે સામાજિક માળખાને સંપૂર્ણ રીતે સમજવા માટે જાતિ વસ્તી ગણતરી નિયમિતપણે હાથ ધરવામાં આવવી જોઈએ.

૩. પ્રથમ જાતિ ગણતરી 1931માં સામાજિક-આર્થિક અને જાતિ ગણતરી (SECC) તરીકે હાથ ધરવામાં આવી હતી. ઉદ્દેશ્ય દરેક વ્યક્તિને તેનું જાતિનું નામ પૂછવાનો હતો, જેથી સરકાર પુનઃમૂલ્યાંકન કરી શકે કે કયા જાતિ જૂથો આર્થિક રીતે સૌથી ખરાબ હતા અને કયા વધુ સારા હતા.

4. જાતિગત વસ્તી ગણતરીનો હેતુ ફક્ત અનામતનો મુદ્દો જ નથી, પરંતુ જાતિગત વસ્તી ગણતરી મોટી સંખ્યામાં એવા મુદ્દાઓને આગળ લાવશે જેના પર કોઈપણ લોકશાહી દેશે ધ્યાન આપવાની જરૂર છે, ખાસ કરીને હાંસિયામાં ધકેલાઈ ગયેલા અથવા વંચિત લોકોની સંખ્યા અથવા તેઓ કયા પ્રકારનો વ્યવસાય કરે છે. આનાથી વધુ સારી નીતિઓ અને વ્યૂહરચના બનાવવામાં મદદ મળશે. આ ઉપરાંત, સંવેદનશીલ મુદ્દાઓ પર વધુ તર્કસંગત ચર્ચા પણ થશે.

5. અનુસૂચિત જાતિ, અનુસૂચિત જનજાતિ, ધર્મો અને ભાષાકીય પ્રોફાઇલ માટે વસ્તી ગણતરીનો ડેટા એકત્રિત કરવામાં આવ્યો હોવા છતાં, 1931થી ભારતમાં બધી જાતિઓનું પ્રોફાઇલિંગ કરવામાં આવ્યું નથી.

6. સ્વતંત્રતા પછી થયેલી બધી વસ્તી ગણતરીઓમાં, જાતિઓની ગણતરી ક્યારેય કરવામાં આવી નથી.

7. જોકે, 2010 માં, તત્કાલીન વડા પ્રધાન, સ્વર્ગસ્થ ડૉ. મનમોહન સિંહે લોકસભામાં ખાતરી આપી હતી કે કેબિનેટમાં જાતિગત વસ્તી ગણતરી પર વિચાર કરવામાં આવશે. આ પછી એક કેબિનેટ જૂથની પણ રચના કરવામાં આવી. આ પછી પણ, સરકારે જાતિ વસ્તી ગણતરીને બદલે ફક્ત SECC સર્વે કર્યો.

8. આ સર્વેક્ષણનો મુખ્ય ડેટા કાં તો બહાર પાડવામાં આવ્યો નથી અથવા ફક્ત ભાગોમાં જ બહાર પાડવામાં આવ્યો છે.

9. સુપ્રીમ કોર્ટે ઘણી વખત સરકારોને જાતિઓ સંબંધિત ડેટા આપવા કહ્યું છે, પરંતુ ડેટા ઉપલબ્ધ ન હોવાને કારણે આ શક્ય બન્યું નથી.

10. વસ્તી ગણતરીનો વિષય ભારતના બંધારણના અનુચ્છેદ 246 ની સંઘ યાદીના ક્રમાંક 69 પર છે અને તે એક કેન્દ્રીય વિષય છે. જોકે, ઘણા રાજ્યોએ સર્વેક્ષણો દ્વારા જાતિઓની ગણતરી કરી છે.