દેશમાં બે રાજ્યોમાં વિધાનસભાની ચૂંટણી થવાની છે. હિમાચલમાં 12 નવેમ્બરે મતદાન થઈ રહ્યું છે, જ્યારે ગુજરાતમાં ક્યારે મતદાન થશે, ચૂંટણી પંચે હજુ સુધી તારીખો જાહેર કરી નથી. બંને રાજ્યોના પરિણામો 8 ડિસેમ્બરે જાહેર થશે.
દરમિયાન, ચીફ જસ્ટિસ યુયુ લલિત, જસ્ટિસ રવિન્દ્ર ભટ અને જસ્ટિસ બેલા એમ. ત્રિવેદીની ડિવિઝન બેન્ચે પીપલ રિપ્રેઝન્ટેશન એક્ટ, 1951ની કલમ 62(5)ને પડકારતી અરજી પર નોટિસ જારી કરી હતી, જે કેદીઓને મતદાન કરવાથી રોકે છે. હવે આવી સ્થિતિમાં તમારા મનમાં એ સવાલ ઉઠ્યો હશે કે ભારતમાં કોને વોટ કરવાનો અધિકાર છે અને કોને નથી.
ચૂંટણી પહેલા, ચાલો જાણીએ કે ભારતીય નાગરિક હોવા છતાં, તેઓને ક્યારે મત આપવાનો અધિકાર નકારવામાં આવે છે?
કોણ મત આપી શકે?
દેશના તમામ નાગરિકોને તેમની જાતિ, રંગ, ધર્મ વગેરેના આધારે ભેદભાવ કર્યા વિના, નાગરિકતા કાયદા હેઠળ મત આપવાનો અધિકાર છે. ભારતના ચૂંટણી પંચ મુજબ, નાગરિકો નીચેની શરતોને આધીન મતદાર બનવા માટે પાત્ર છે:
- દરેક નાગરિક કે જેની ઉંમર 18 વર્ષ છે
- તે વ્યક્તિ નિવાસ સ્થાન પર જ મતદાર તરીકે નોંધણી કરવામાં આવશે.
- મત આપવાનો અધિકાર માત્ર એક જ જગ્યાનો રહેશે.
- પાસપોર્ટમાં આપેલા સરનામાના આધારે એનઆરઆઈને સામાન્ય રીતે નિવાસી ગણવામાં આવે છે અને તેમની પાસે મતદાનનો અધિકાર છે.
કોણ મતદાન કરી શકતા નથી
1- જેલમાં કેદી
દેશમાં જેટલા કેદીઓ સજા પામેલા હોય કે અંડરટ્રાયલ કેદીઓ હોય, તેઓ ચૂંટણીમાં મતદાન કરી શકતા નથી. જો કે, આમાં એક અપવાદ છે. ગુંડા એક્ટ, નેશનલ સિક્યોરિટી એક્ટ (NSA) અને ફોરેન એક્સચેન્જ પ્રોટેક્શન એન્ડ પ્રિવેન્શન ઓફ સ્મગલિંગ એક્ટિવિટી એક્ટ હેઠળ અટકાયત કરાયેલા લોકો જેલમાંથી જ પોતાનો મત આપી શકે છે. જેલમાં બંધ વ્યક્તિને બેલેટ પેપર મોકલવામાં આવે છે અને તે ત્યાંથી પોતાનો મત આપી શકે છે. જેલ વિભાગ દ્વારા બેલેટ પેપર રિટર્નિંગ અધિકારીઓને પરત મોકલવામાં આવે છે.
ભારત એવા કેટલાક દેશોમાંનો એક છે જે કેદીઓને મતદાન કરવા દેતા નથી. જનપ્રતિનિધિત્વ અધિનિયમ, 1951ની કલમ 62(5) હેઠળ, પોલીસની કાયદેસરની કસ્ટડીમાં હોય અને જેલની સજા ભોગવી રહેલા વ્યક્તિઓ મતદાન કરી શકતા નથી. તેની સામે અરજીઓ દાખલ કરવામાં આવી છે અને કેટલાક કાર્યકરો ભારતમાં કેદીઓને મત આપવાના અધિકાર માટે લડી રહ્યા છે.
2- NRI
મતદાર તરીકે નોંધણી કરાવવા માટે, વ્યક્તિ ચોક્કસ મત વિસ્તારનો રહેવાસી હોવો આવશ્યક છે. આ જ કારણ છે કે એનઆરઆઈને મતદાન પ્રક્રિયામાં ભાગ લેવા પર પ્રતિબંધ છે. જો કોઈ NRI ભારત સરકાર હેઠળ કામ કરતો ભારતીય નાગરિક હોય અને હાલમાં વિદેશમાં પોસ્ટેડ હોય, તો તે/તેણી મતદાર તરીકે નોંધણી કરાવી શકે છે. જો કે, NRIs ભારતની બહાર છે તેઓ મતદાર તરીકે નોંધણી કરાવી શકે છે. વ્યક્તિએ ફોર્મ 6A ભરવાનું રહેશે.
3- જેઓ ભ્રષ્ટ આચરણ માટે દોષિત છે
આ ઉપરાંત જે નાગરિકો ભ્રષ્ટાચાર કે ચૂંટણી સંબંધિત કોઈપણ ગેરકાયદેસર કૃત્યને કારણે કાયદા દ્વારા મતદાર બનવાના અધિકારથી વંચિત રહી ગયા છે તેઓ ચૂંટણીમાં મતદાન કરી શકશે નહીં.
મતદાર તરીકે નોંધણી કરવા માટે, તમારે નીચેના દસ્તાવેજોની જરૂર પડશે:
- એક મતદાર નોંધણી ફોર્મ જે તમારે ભરવાની જરૂર છે
- રહેઠાણનું પ્રમાણપત્ર
- ઉમર અને ઓળખના પુરાવાની નકલ
- બે તાજેતરના પાસપોર્ટ સાઇઝના ફોટોગ્રાફ્સ