Jagannath Rath Yatra 2025: પુરીમાં શ્રી ગુંડિચા મંદિર પાસે થયેલી ભાગદોડમાં ત્રણ લોકોના મૃત્યુ અને 50 અન્યના ઘાયલ થવાના એક દિવસ પછી, આજે સોમવારે હજારો ભક્તો ભગવાન બલભદ્ર, દેવી સુભદ્રા અને ભગવાન જગન્નાથના દર્શન કરવા માટે ઉમટી પડ્યા હતા. આ ધાર્મિક માહોલ વચ્ચે, એક રસપ્રદ અને ચોંકાવનારી ઐતિહાસિક હકીકત ફરી ચર્ચામાં આવી છે: 1800 ના દાયકા દરમિયાન ભારત પર શાસન કરનારા અંગ્રેજો ભગવાન જગન્નાથને માત્ર એક દેવ તરીકે જ નહીં, પરંતુ એક અપાર શક્તિ તરીકે જોતા હતા, અને તેમનાથી ભયભીત પણ થતા હતા.
અંગ્રેજોનો ભય અને જાસૂસીનો પ્રયાસ
સોશિયલ મીડિયા ઇન્ફ્લુએન્સર રણવિજય સિંહે X પર ઇસ્ટ ઇન્ડિયા કંપની સાથે સંબંધિત ઘટનાઓનો ઉલ્લેખ કરતા જણાવ્યું હતું કે, અંગ્રેજો ભગવાન જગન્નાથના મંદિરમાં આવતા લાખો લોકોની ભીડથી ડરતા હતા. તેમણે મંદિરના રહસ્યો શોધવા માટે જાસૂસી કરવાનો પ્રયાસ કર્યો હતો, પરંતુ પાછળથી તેઓ ડરી ગયા અને પીછેહઠ કરી. તત્કાલીન બ્રિટિશ અધિકારી લેફ્ટનન્ટ સ્ટર્લિંગે તેમની ડાયરીમાં આ ઘટનાઓનો ઉલ્લેખ કર્યો છે.
બ્રિટિશરોની દૃષ્ટિએ, પુરી માત્ર એક મંદિરનું શહેર નહોતું, પરંતુ લોકોની ઉર્જાનું કેન્દ્ર હતું જ્યાં કોઈ વસાહતી કાયદાનું પાલન થતું ન હતું. અંગ્રેજો ઘણીવાર યાત્રાળુઓના વેશમાં પોતાના એજન્ટોને મંદિરમાં મોકલતા હતા. તેમનો મુખ્ય ધ્યેય ગુપ્ત માહિતી એકત્રિત કરવાનો, નકશા બનાવવાનો અને મંદિરના રહસ્યોને ઉઘાડા કરવાનો હતો. જોકે, જ્યારે સ્થાનિક લોકોને આ જાસૂસી વિશે જાણ થઈ, ત્યારે તેનો સખત વિરોધ થયો.
જાસૂસી દરમિયાન અંગ્રેજ અધિકારીઓ પાગલ થયા
લેફ્ટનન્ટ સ્ટર્લિંગે તેમની એક ગુપ્ત ડાયરીમાં મૂર્તિની આંખો, ગર્ભગૃહની નજીકની શાંતિ અને ભગવાન જગન્નાથના 'જીવંત' હોવા વિશે લખ્યું હતું. સ્ટર્લિંગે નોંધ્યું હતું કે લોકો ભગવાન જગન્નાથ વિશે જે રીતે વાત કરે છે તે ચિંતાજનક છે, જાણે કે તે જીવંત મૂર્તિ હોય અને શ્વાસ લઈ રહી હોય. સ્ટર્લિંગ પોતે પણ જાસૂસી કરવા માટે મંદિરની અંદર ગયા હતા, પરંતુ અંદર જતાની સાથે જ તેઓ ડરથી ભરાઈ ગયા હતા. એવું કહેવાય છે કે આ જાસૂસી દરમિયાન એક બ્રિટિશ અધિકારી પાગલ થઈ ગયો હતો, અને બીજાને તાવ આવ્યો હતો.
બ્રહ્મ તત્વનું રહસ્ય અને અંગ્રેજોનો ભય
બ્રિટિશ લોકો ભગવાન જગન્નાથની મૂર્તિમાં હાજર 'બ્રહ્મ તત્વ' નું રહસ્ય જાણવા માટે ઉત્સુક હતા. એવું માનવામાં આવે છે કે આ તત્વ મૂર્તિની અંદર હાજર છે જે તેમનું 'ધબકતું હૃદય' છે. કેટલાક લોકો તેને અવકાશમાંથી મળેલો અવશેષ પણ માને છે. પરિસ્થિતિ એટલી હદે વણસી કે બ્રિટિશ સૈનિકો અને અધિકારીઓ ગર્ભગૃહમાં જવાનું ટાળવા લાગ્યા.
લેફ્ટનન્ટ સ્ટર્લિંગની ડાયરી ગાયબ થઈ ગઈ છે. જોકે, એવું કહેવાય છે કે તેમના પુસ્તકની એક નકલ લંડનના એક સંગ્રહાલયમાં છે, પરંતુ તે સીલબંધ રાખવામાં આવી છે. માનવામાં આવે છે કે તેમાં અંગ્રેજો વિરુદ્ધ ઘણી વાતો લખેલી છે. અંગ્રેજોને ડર હતો કે આ મંદિરની અપાર લોકપ્રિયતા તેમના શાસન માટે ખતરો ઉભો કરી શકે છે.
મંદિરના વહીવટ પર કબજો કરવાનો પ્રયાસ નિષ્ફળ
1803 માં ઓડિશા કબજે કર્યા પછી, અંગ્રેજોએ જગન્નાથ મંદિરના વહીવટનો કબજો લેવાનો પ્રયાસ કર્યો. પરંતુ સ્થાનિક પૂજારીઓ અને ભક્તોના ભારે વિરોધને કારણે, તેમને પીછેહઠ કરવાની ફરજ પડી. આ ઘટના પછી, અંગ્રેજોને સમજાયું કે મંદિરના વિશાળ ધાર્મિક અને સામાજિક પ્રભાવને દબાવવો સરળ નથી.