General Knowledge: જ્યારે પણ કોઈ ગુનાના કેસમાં કોઈની ધરપકડ કરવામાં આવે છે, ત્યારે બે પ્રકારની કસ્ટડી હોય છે, એક પોલીસ કસ્ટડી અને બીજી ન્યાયિક કસ્ટડી. આવા કિસ્સાઓ ઘણીવાર સામે આવે છે જ્યારે કોઈ આરોપીને ન્યાયિક કસ્ટડી આપવામાં આવે છે જ્યારે બીજાને પોલીસ કસ્ટડીમાં રાખવામાં આવે છે. ક્યાંક ધરપકડ થાય છે અને ક્યાંક અટકાયત. જો તમને પણ લાગે છે કે બંને એક જ છે, તો ચાલો આજે તમને બંને વચ્ચેનો તફાવત જણાવીએ.

કસ્ટડી શું છે

કસ્ટડી એટલે કે કોઈને રક્ષણાત્મક સંભાળ માટે કોઈપણને પકડવો. પરંતુ કસ્ટડી અને ધરપકડ બે અલગ અલગ બાબતો છે. દરેક ધરપકડમાં કસ્ટડી હોય છે, પરંતુ દરેક કસ્ટડીમાં ધરપકડ થતી નથી. જ્યારે કોઈ વ્યક્તિ ગુનો કરવાનો દોષી હોય અથવા ગુનો કરવાનો શંકા હોય ત્યારે તેની ધરપકડ કરવામાં આવે છે. કસ્ટડીનો અર્થ તે વ્યક્તિને અસ્થાયી રૂપે જેલમાં રાખવી છે.

પોલીસ કસ્ટડી શું છે

પોલીસ કસ્ટડી દરમિયાન, આરોપીની પૂછપરછ કરવામાં આવે છે અથવા ગુના વિશે તપાસ કરવામાં આવે છે. કસ્ટડી દરમિયાન, પોલીસ આરોપીને ગુનાના સ્થળે લઈ જાય છે અને તપાસમાં મળેલા પુરાવા એકત્રિત કરે છે. ધરપકડના 24 કલાકની અંદર આરોપીને મેજિસ્ટ્રેટ સમક્ષ રજૂ કરવાનો નિયમ છે. આ પછી, વધુ તપાસ માટે પૂછપરછની જરૂર છે કે નહીં તે મેજિસ્ટ્રેટનો નિર્ણય છે. તે સમયે, મેજિસ્ટ્રેટ આરોપીને 15 દિવસ માટે ન્યાયિક કસ્ટડીમાં રાખવાનો આદેશ આપી શકે છે. ગંભીરતાના કિસ્સામાં, તેને 30 દિવસ કરી શકાય છે. મેજિસ્ટ્રેટ તેને ન્યાયિક કસ્ટડીમાં રૂપાંતરિત કરવાનો આદેશ પણ આપી શકે છે.

ન્યાયિક કસ્ટડી(Judicial Custody) શું છે?

જ્યારે કોઈ વ્યક્તિને મેજિસ્ટ્રેટ દ્વારા કસ્ટડીમાં રાખવામાં આવે છે, ત્યારે તેને ન્યાયિક કસ્ટડી કહેવામાં આવે છે. મેજિસ્ટ્રેટના આદેશ પર આરોપીને નિશ્ચિત સમય માટે જેલમાં રાખવામાં આવે છે. પછી તે આરોપી મેજિસ્ટ્રેટની જવાબદારી હોય છે. તેને જનતાની નજરથી દૂર રાખવામાં આવે છે, જેથી તેને કોઈપણ પ્રકારની હેરાનગતિથી બચાવી શકાય. જો કોઈ વ્યક્તિ ન્યાયિક કસ્ટડીમાં હોય, તો પોલીસે 60 દિવસની અંદર ચાર્જશીટ દાખલ કરવી પડે છે.

કસ્ટડી અને ન્યાયિક કસ્ટડી વચ્ચેનો તફાવત

  • પોલીસ કસ્ટડીમાં, આરોપીને પોલીસ સ્ટેશનમાં રાખવામાં આવે છે, જ્યારે ન્યાયિક કસ્ટડીમાં, તેને જેલમાં રાખવામાં આવે છે.
  • પોલીસ કસ્ટડીનો સમય 24 કલાક છે અને ન્યાયિક કસ્ટડી માટે કોઈ નિશ્ચિત સમય નથી. કોર્ટ આ માટેનો સમય નક્કી કરે છે.
  • પોલીસ કસ્ટડીમાં, આરોપીને 24 કલાકની અંદર મેજિસ્ટ્રેટ સમક્ષ રજૂ કરવો પડે છે, જ્યારે ન્યાયિક કસ્ટડીમાં, આરોપીને ત્યાં સુધી જેલમાં રાખવામાં આવે છે જ્યાં સુધી તેની સામે કોર્ટમાં કેસ ચાલી રહ્યો ન હોય, અથવા કોર્ટ તેને જામીન ન આપે.
  • પોલીસ કસ્ટડીમાં, પોલીસ આરોપીને માર પણ મારી શકે છે, પરંતુ જો આરોપી સીધો કોર્ટમાં હાજર થાય છે, તો તે માર મારવાથી બચી જાય છે અને જો પોલીસે તેની પૂછપરછ કરવી હોય, તો કોર્ટની પરવાનગી લેવી પડે છે.
  • પોલીસ કસ્ટડી હત્યા, લૂંટ, ચોરી વગેરે માટે હોય છે, જ્યારે ન્યાયિક કસ્ટડી સામાન્ય રીતે ભ્રષ્ટાચાર, કરચોરી જેવા કેસ માટે હોય છે.