Why India cannot make fighter jet engines: ભારતે 'તેજસ' જેવા સ્વદેશી ફાઇટર જેટના નિર્માણમાં મોટી સફળતા હાંસલ કરી છે, પરંતુ આપણે હજી પણ તેના એન્જિન માટે અમેરિકા, રશિયા અને ફ્રાન્સ જેવા દેશો પર નિર્ભર રહેવું પડે છે. ફાઇટર જેટ એન્જિનનું ઉત્પાદન વિશ્વની સૌથી જટિલ અને પડકારરૂપ ટેકનોલોજીમાંનું એક છે. આ નિર્ભરતા પાછળ તકનીકી પડકારો, સંસાધનોનો અભાવ અને અત્યંત જટિલ ઉત્પાદન પ્રક્રિયાઓ મુખ્ય કારણભૂત છે.
ભારતે ભલે તેજસ જેવા ફાઇટર જેટ વિકસાવ્યા હોય, પરંતુ તેના એન્જિન માટે તે અમેરિકા, રશિયા અને ફ્રાન્સ પર નિર્ભર છે. આનું મુખ્ય કારણ એન્જિન નિર્માણની અત્યંત જટિલ તકનીક છે, જેમાં સિંગલ ક્રિસ્ટલ બ્લેડ અને લેસર ડ્રિલિંગ જેવી અદ્યતન સામગ્રી અને પ્રક્રિયાઓનો ઉપયોગ થાય છે. ભારતે 1986 માં શરૂ કરેલો 'કાવેરી' એન્જિન પ્રોજેક્ટ તકનીકી અને આર્થિક પડકારોને કારણે સફળ ન થયો. આવા પ્રોજેક્ટ્સ માટે $5-10 બિલિયનનો ખર્ચ અને 10-15 વર્ષનો સમયગાળો જરૂરી હોય છે. જોકે, હવે ભારત આત્મનિર્ભર બનવા માટે ફ્રેન્ચ કંપની સેફ્રોન સાથે AMCA (એડવાન્સ્ડ મીડિયમ કોમ્બેટ એરક્રાફ્ટ) માટે 120 કિલોન્યુટનનું એન્જિન 100% ટેકનોલોજી ટ્રાન્સફર સાથે વિકસાવી રહ્યું છે.
- તકનીકી જટિલતા:
ફાઇટર જેટ એન્જિનનું નિર્માણ અત્યંત જટિલ તકનીક છે. આ એન્જિનને અત્યંત ઊંચા તાપમાન અને દબાણનો સામનો કરવો પડે છે. આ માટે સિંગલ ક્રિસ્ટલ બ્લેડ, લેસર ડ્રિલિંગ અને હોટ-એન્ડ કોટિંગ્સ જેવી વિશેષ સામગ્રી અને તકનીકો જરૂરી છે, જે વિકસાવવામાં દાયકાઓનું સંશોધન અને અબજો ડોલરનું રોકાણ થાય છે. ભારતે 1986 માં સ્વદેશી 'કાવેરી' એન્જિન પ્રોજેક્ટ શરૂ કર્યો હતો, પરંતુ અપૂરતા થ્રસ્ટ અને વારંવાર આવતી તકનીકી નિષ્ફળતાઓને કારણે આ પ્રોજેક્ટ સફળ થઈ શક્યો નહિ.
- આર્થિક અને સંસાધનોનો અભાવ
એક અદ્યતન ફાઇટર જેટ એન્જિન વિકસાવવાનો ખર્ચ $5-10 બિલિયન જેટલો થઈ શકે છે, અને તેમાં 10-15 વર્ષનો સમય લાગે છે. ભારતના સંરક્ષણ બજેટમાં વધારો થયો હોવા છતાં, આવા મોટા પાયાના પ્રોજેક્ટ્સ માટે જરૂરી ભંડોળ અને સંસાધનો મર્યાદિત છે. આ ઉપરાંત, આ ક્ષેત્રમાં કુશળ માનવ સંસાધનો અને આધુનિક સંશોધન સુવિધાઓનો અભાવ પણ એક મોટો અવરોધ છે.
આત્મનિર્ભરતા તરફ નવા પગલાં
જોકે, ભારતે આ પડકારોનો સામનો કરવા માટે કમર કસી છે. સંરક્ષણ મંત્રી રાજનાથ સિંહે તાજેતરમાં જાહેરાત કરી કે ભારત ફ્રેન્ચ એન્જિન નિર્માતા કંપની સેફ્રોન સાથે મળીને એક નવું એન્જિન વિકસાવશે. આ એન્જિન AMCA (એડવાન્સ્ડ મીડિયમ કોમ્બેટ એરક્રાફ્ટ) માટે બનાવાશે અને તેનો થ્રસ્ટ 120 કિલોન્યુટન હશે. સૌથી મહત્વની વાત એ છે કે આ પ્રોજેક્ટ 100% ટેકનોલોજી ટ્રાન્સફરના આધારે થશે, જે ભારતને એન્જિન ટેકનોલોજીમાં આત્મનિર્ભરતા હાંસલ કરવામાં મદદ કરશે. આ પ્રોજેક્ટ ભવિષ્યમાં ભારતીય વાયુસેનાને સ્વદેશી ફાઇટર જેટ એન્જિન પૂરા પાડવામાં એક મહત્વપૂર્ણ સીમાચિહ્ન સાબિત થશે.