World War 3 countries involved: વિશ્વભરમાં વિવિધ દેશો અને શક્તિશાળી રાષ્ટ્રો વચ્ચે વધી રહેલા તણાવ અને સંઘર્ષોને જોતા, ત્રીજા વિશ્વયુદ્ધનો ભય ફરી એકવાર માથું ઉચકી રહ્યો છે. વર્તમાન પરિસ્થિતિ એવી છે કે ઘણા દેશો સ્પષ્ટપણે બે વિરોધી જૂથોમાં વહેંચાયેલા જોવા મળે છે. રશિયા અને યુક્રેન વચ્ચેનું યુદ્ધ છેલ્લા ત્રણ વર્ષથી ચાલી રહ્યું છે, જ્યારે મધ્ય પૂર્વમાં ભયાનક ઘટનાઓ બાદ તુર્કી અને ઇઝરાયલ વચ્ચે પણ તણાવ વધ્યો છે. એશિયામાં ભારત અને પાકિસ્તાન વચ્ચેના સંબંધો પણ હાલમાં સૌથી ખરાબ તબક્કામાંથી પસાર થઈ રહ્યા છે અને તાજેતરમાં બંને દેશો વચ્ચે લશ્કરી સંઘર્ષ પણ જોવા મળ્યો હતો.

શક્તિશાળી દેશો વચ્ચે વધી રહેલો આ સંઘર્ષ ત્રીજા વિશ્વયુદ્ધના ભયને વધારી રહ્યો છે. રશિયા-યુક્રેન યુદ્ધની શરૂઆતમાં જ આનું ઉદાહરણ જોવા મળ્યું હતું, જ્યારે મોટાભાગના પશ્ચિમી દેશો રશિયા વિરુદ્ધ એક થયા હતા, ત્યારે ચીન અને ઉત્તર કોરિયા સહિત ઘણા દેશો રશિયાના સમર્થનમાં આવ્યા હતા. જો આ પરિસ્થિતિ યથાવત રહેશે, તો દુનિયા માટે એક મોટા લશ્કરી સંકટનો સામનો કરવાનો દિવસ દૂર નથી. આવી પરિસ્થિતિમાં, જો ત્રીજું વિશ્વયુદ્ધ થાય છે, તો કયા દેશો કયા જૂથમાં હશે અને ભારતની ભૂમિકા શું રહેશે તે સમજવું જરૂરી બને છે.

અગાઉના બે વિશ્વયુદ્ધોનો વિનાશક ઇતિહાસ

વિશ્વ ઇતિહાસમાં અત્યાર સુધીમાં બે વિશ્વયુદ્ધો થયા છે, જેણે અકલ્પનીય વિનાશ સર્જ્યો હતો.

  • પ્રથમ વિશ્વયુદ્ધ (૧૯૧૪-૧૯૧૮): આ યુદ્ધ મિત્ર રાષ્ટ્રો (ફ્રાન્સ, બ્રિટન, રશિયા, ઇટાલી, અમેરિકા, જાપાન વગેરે) અને કેન્દ્રીય શક્તિઓ (જર્મની, ઑસ્ટ્રિયા, ઓટ્ટોમન સામ્રાજ્ય, બલ્ગેરિયા) વચ્ચે લડાયું હતું, જેમાં અંદાજે ૨ કરોડ લોકોના મૃત્યુ થયા હતા.
  • બીજું વિશ્વયુદ્ધ (૧૯૩૯-૧૯૪૫): ઇતિહાસનું સૌથી વિનાશક યુદ્ધ, જે ધરી શક્તિઓ (જર્મની, ઇટાલી, જાપાન) અને સાથી દેશો (ફ્રાન્સ, ગ્રેટ બ્રિટન, યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ, સોવિયેત યુનિયન, ચીન વગેરે) વચ્ચે લડાયું હતું. આ વિશ્વયુદ્ધમાં વિશ્વભરમાં અંદાજે ૭૦ થી ૮૫ મિલિયન લોકોના મૃત્યુ થયા હતા.

ત્રીજા વિશ્વયુદ્ધમાં કયા દેશો કયા પક્ષે લડશે?

વર્તમાન વૈશ્વિક પરિસ્થિતિનું વિશ્લેષણ કરતા, જો ત્રીજું વિશ્વયુદ્ધ થાય અને શક્તિશાળી દેશો વચ્ચે સંઘર્ષ વધે, તો સંભવિતપણે બે મુખ્ય જૂથો બની શકે છે:

  • એક જૂથ (અમેરિકાના નેતૃત્વ હેઠળ): આ જૂથમાં અમેરિકા, મોટાભાગના યુરોપિયન દેશો અને નાટો (NATO) સભ્ય દેશોનો સમાવેશ થઈ શકે છે, જેઓ હાલમાં રશિયા અને ચીનને પોતાના હરીફ માને છે.
  • બીજું જૂથ (રશિયા-ચીનના નેતૃત્વ હેઠળ): આ જૂથમાં રશિયા, ચીન, ઉત્તર કોરિયા અને સંભવતઃ કેટલાક આરબ દેશો પણ સામેલ થઈ શકે છે.

ત્રીજા વિશ્વયુદ્ધમાં ભારતનું વલણ શું હશે?

ભારતની વિદેશ નીતિ હંમેશા અન્ય દેશોના આંતરિક રાજકારણમાં દખલ ન કરવાની અને બિન-જોડાણવાદી (Non-Aligned) નીતિનું પાલન કરવાની રહી છે. શીત યુદ્ધના સમયગાળા દરમિયાન, જ્યારે વિશ્વ બે મહાસત્તાઓ (અમેરિકા અને સોવિયેત યુનિયન) વચ્ચે વહેંચાયેલું હતું, ત્યારે પણ ભારતે કોઈનો પક્ષ ન લેતા બિન-જોડાણવાદી આંદોલનનું નેતૃત્વ કર્યું હતું. ભારત આજે પણ આ સિદ્ધાંતને વળગી રહે છે. ભારતનો મુખ્ય ઉદ્દેશ્ય તેની સરહદોનું રક્ષણ કરવાનો અને પોતાની સુરક્ષા સુનિશ્ચિત કરવાનો છે.

આવી પરિસ્થિતિમાં, જો ત્રીજું વિશ્વયુદ્ધ ફાટી નીકળે છે, તો ભારત, પોતાની બિન-જોડાણવાદી નીતિના સિદ્ધાંત પર આગળ વધીને, પોતાને વૈશ્વિક યુદ્ધથી દૂર રાખવાનો અને શક્ય હોય ત્યાં સુધી તટસ્થ રહેવાનો પ્રયાસ કરશે. ભારત પોતાના રાષ્ટ્રીય હિતો અને સરહદોની સુરક્ષાને સર્વોચ્ચ પ્રાથમિકતા આપશે.