Smartphone: એક નવા આંતરરાષ્ટ્રીય અભ્યાસમાં ચોંકાવનારો ખુલાસો થયો છે કે 13 વર્ષની ઉંમર પહેલા સ્માર્ટફોન મેળવનારા બાળકોમાં માનસિક સ્વાસ્થ્ય સમસ્યાઓ થવાની શક્યતા વધુ હોય છે. 1 લાખથી વધુ સહભાગીઓ પર આધારિત સંશોધન બાદ આ પરિણામો પ્રકાશિત કરવામાં આવ્યા છે.
સ્માર્ટફોનના વહેલા ઉપયોગને કારણે ગંભીર જોખમો વધી રહ્યા છે
રિપોર્ટ મુજબ, 12 કે તેથી ઓછી ઉંમરે સ્માર્ટફોન લેવાનું શરૂ કરનારા 18 થી 24 વર્ષના યુવાનોમાં આત્મહત્યાના વિચારો, આક્રમકતામાં વધારો, વાસ્તવિકતાથી દૂર રહેવું, લાગણીઓ પર નિયંત્રણનો અભાવ અને આત્મસન્માન ઓછું થવું જેવી સમસ્યાઓ ખૂબ સામાન્ય જોવા મળી છે. સંશોધનમાં એ પણ બહાર આવ્યું છે કે સોશિયલ મીડિયાનો વહેલો સંપર્ક, સાયબર ધમકી, નબળી ઊંઘ અને તણાવપૂર્ણ કૌટુંબિક સંબંધો આ સમસ્યાઓ પાછળના મુખ્ય કારણો છે.
નિષ્ણાતો તરફથી ચેતવણી અને કાર્યવાહીની માંગ
આ અભ્યાસ Sapien Labs દ્વારા હાથ ધરવામાં આવ્યો છે, જે વિશ્વનો સૌથી મોટો માનસિક સ્વાસ્થ્ય ડેટાબેઝ (Global Mind Project) ધરાવે છે. સંસ્થાના મુખ્ય ન્યુરોસાયન્ટિસ્ટ ડૉ. તારા થિયાગરાજનનું કહેવું છે કે નાની ઉંમરે સ્માર્ટફોન મેળવવાથી અને સોશિયલ મીડિયાનો ઉપયોગ કરવાથી મગજના વિકાસ પર ઊંડી અસર પડે છે.
તેમના મતે, તેના લક્ષણો ફક્ત ડિપ્રેશન અને ચિંતા સુધી મર્યાદિત નથી, પરંતુ હિંસક વૃત્તિઓ, વાસ્તવિકતાથી અંતર અને આત્મહત્યાના વિચારો જેવી ગંભીર પરિસ્થિતિઓમાં પણ ફેરવાય છે જે સમાજ માટે ખતરનાક બની શકે છે.
છોકરીઓ અને છોકરાઓ પર વિવિધ અસરો
અભ્યાસ મુજબ, સ્માર્ટફોનના વહેલા ઉપયોગની અસર છોકરીઓ અને છોકરાઓ પર અલગ હતી. છોકરીઓમાં આત્મવિશ્વાસનો અભાવ અને ભાવનાત્મક શક્તિમાં ઘટાડો જોવા મળ્યો. છોકરાઓમાં શાંત સ્વભાવનો અભાવ, ઓછી સહાનુભૂતિ અને અસ્થિર માનસિકતા હોવાની શક્યતા વધુ હતી.
અભ્યાસ ડેટા અને આઘાતજનક પરિણામો
જે લોકોએ 13 વર્ષની ઉંમરે પહેલો સ્માર્ટફોન મેળવ્યો હતો તેમનો સરેરાશ માઇન્ડ હેલ્થ ક્વોશિયન્ટ (MHQ) સ્કોર 30 હતો. બીજી બાજુ, જેમની પાસે 5 વર્ષની ઉંમરે ફોન હતો તેમનો સ્કોર ફક્ત 1 હતો. સ્ત્રીઓમાં ગંભીર માનસિક લક્ષણોમાં 9.5 ટકા અને પુરુષોમાં 7 ટકાનોનો વધારો થયો હતો. સોશિયલ મીડિયાના વહેલા ઉપયોગથી લગભગ 40 ટકા કેસોમાં સમસ્યાઓ વધી, જ્યારે સાયબર ધમકી, ઊંઘનો અભાવ અને કૌટુંબિક તણાવ પણ નોંધપાત્ર રીતે ફાળો આપે છે.
નીતિ નિર્માતાઓ માટે 4 મહત્વપૂર્ણ સૂચનો
માનસિક સ્વાસ્થ્યને સુરક્ષિત રાખવા માટે સંશોધકોએ ચાર મહત્વપૂર્ણ પગલાં સૂચવ્યા છે:
ડિજિટલ સાક્ષરતા અને માનસિક સ્વાસ્થ્ય પર ફરજિયાત શિક્ષણ કાર્યક્રમો.
13 વર્ષથી ઓછી ઉંમરના સોશિયલ મીડિયાના ઉપયોગ પર કડક દેખરેખ અને કંપનીઓ પર કડક કાર્યવાહી.
સોશિયલ મીડિયાની ઍક્સેસ મર્યાદિત કરવી.
ઉંમરના આધારે સ્માર્ટફોનના ઉપયોગ પર તબક્કાવાર પ્રતિબંધો.
જોકે સોશિયલ મીડિયા પ્લેટફોર્મ 13 વર્ષથી ઓછી ઉંમરના લોકોને મંજૂરી આપતા નથી, આ નિયમ ઘણીવાર લાગુ કરવામાં આવતો નથી. ઘણા દેશોએ શાળાઓમાં ફોનના ઉપયોગ પર પ્રતિબંધ મૂકવાનું શરૂ કરી દીધું છે. ફ્રાન્સ, નેધરલેન્ડ, ઇટાલી અને ન્યૂઝીલેન્ડ પહેલાથી જ આ પગલું ભરી ચૂક્યા છે. અમેરિકાનું ન્યૂ યોર્ક રાજ્ય પણ તાજેતરમાં આ યાદીમાં જોડાયું છે.
પરિણામોને અવગણવું ખતરનાક છે
સંશોધકો માને છે કે ભલે તે સાબિત થયું નથી કે સ્માર્ટફોનનો ઉપયોગ માનસિક સમસ્યાઓનું સીધું કારણ છે, તેના પરિણામો એટલા ગંભીર છે કે તેમને અવગણી શકાય નહીં. નિષ્ણાતો કહે છે કે જેમ સગીરો માટે દારૂ અને તમાકુ પર પ્રતિબંધો લાદવામાં આવે છે, તેવી જ રીતે સ્માર્ટફોનના ઉપયોગ પર પણ પ્રતિબંધો જરૂરી છે.