Smartphone: એક નવા આંતરરાષ્ટ્રીય અભ્યાસમાં ચોંકાવનારો ખુલાસો થયો છે કે જે બાળકો ૧૩ વર્ષની ઉંમર પહેલા સ્માર્ટફોન મેળવે છે તેઓ માનસિક સ્વાસ્થ્ય સમસ્યાઓથી પીડાય તેવી શક્યતા વધુ હોય છે. ૧ લાખથી વધુ સહભાગીઓ પર આધારિત સંશોધન બાદ આ પરિણામો પ્રકાશિત કરવામાં આવ્યા છે.
સ્માર્ટફોનના વહેલા ઉપયોગને કારણે ગંભીર જોખમો વધી રહ્યા છે રિપોર્ટ મુજબ, આત્મહત્યાના વિચારો, આક્રમકતામાં વધારો, વાસ્તવિકતાથી દૂર રહેવું, લાગણીઓ પર નિયંત્રણનો અભાવ અને આત્મસન્માન ઓછું થવું જેવી સમસ્યાઓ 18 થી 24 વર્ષની વયના યુવાનોમાં ખૂબ સામાન્ય જોવા મળી છે જેમણે 12 વર્ષ કે તેથી ઓછી ઉંમરે સ્માર્ટફોનનો ઉપયોગ શરૂ કર્યો હતો. સંશોધનમાં એ પણ બહાર આવ્યું છે કે સોશિયલ મીડિયાનો વહેલો સંપર્ક, સાયબર ધમકીઓ, નબળી ઊંઘ અને તણાવપૂર્ણ કૌટુંબિક સંબંધો આ સમસ્યાઓ પાછળના મુખ્ય કારણો છે.
નિષ્ણાતોની ચેતવણી અને કાર્યવાહીની માંગ આ અભ્યાસ સેપિયન લેબ્સ દ્વારા હાથ ધરવામાં આવ્યો છે, જે વિશ્વનો સૌથી મોટો માનસિક સ્વાસ્થ્ય ડેટાબેઝ (ગ્લોબલ માઇન્ડ પ્રોજેક્ટ) ધરાવે છે. સંસ્થાના મુખ્ય ન્યુરોસાયન્ટિસ્ટ ડૉ. તારા થિયાગરાજન કહે છે કે નાની ઉંમરે સ્માર્ટફોન લેવાથી અને સોશિયલ મીડિયાનો ઉપયોગ કરવાથી મગજના વિકાસ પર ઊંડી અસર પડે છે.
તેમના મતે, તેના લક્ષણો ફક્ત હતાશા અને ચિંતા સુધી મર્યાદિત નથી, પરંતુ હિંસક વૃત્તિઓ, વાસ્તવિકતાથી દૂરી અને આત્મહત્યાના વિચારો જેવી ગંભીર પરિસ્થિતિઓમાં પણ ફેરવાય છે જે સમાજ માટે ખતરનાક બની શકે છે.
છોકરીઓ અને છોકરાઓ પર અલગ અલગ અસરોઅભ્યાસ મુજબ, સ્માર્ટફોનના વહેલા ઉપયોગની અસર છોકરીઓ અને છોકરાઓ પર અલગ અલગ હતી. છોકરીઓમાં પોતાની જાતની છબી નબળી, આત્મવિશ્વાસનો અભાવ અને ભાવનાત્મક શક્તિમાં ઘટાડો જોવા મળ્યો. છોકરાઓમાં શાંતિનો અભાવ, સહાનુભૂતિ ઓછી અને માનસિકતા વધુ અસ્થિર જોવા મળી.
અભ્યાસ ડેટા અને ચોંકાવનારા પરિણામોજે લોકોએ ૧૩ વર્ષની ઉંમરે પોતાનો પહેલો સ્માર્ટફોન ખરીદ્યો હતો તેમનો સરેરાશ માઇન્ડ હેલ્થ ક્વોશિયન્ટ (MHQ) સ્કોર ૩૦ હતો. જ્યારે, જેમની પાસે ૫ વર્ષની ઉંમરે ફોન હતો તેમનો સ્કોર માત્ર ૧ હતો. સ્ત્રીઓમાં ગંભીર માનસિક લક્ષણોમાં ૯.૫% અને પુરુષોમાં ૭%નો વધારો થયો હતો. સોશિયલ મીડિયાની શરૂઆતના વપરાશથી લગભગ ૪૦% કેસોમાં સમસ્યાઓ વધી હતી, જ્યારે સાયબર ધમકી, ઊંઘનો અભાવ અને કૌટુંબિક તણાવ પણ નોંધપાત્ર રીતે ફાળો આપે છે.
નીતિ નિર્માતાઓ માટે 4 મહત્વપૂર્ણ સૂચનોસંશોધકોએ માનસિક સ્વાસ્થ્યને સુરક્ષિત રાખવા માટે ચાર મહત્વપૂર્ણ પગલાં સૂચવ્યા છે:
ડિજિટલ સાક્ષરતા અને માનસિક સ્વાસ્થ્ય પર ફરજિયાત શિક્ષણ કાર્યક્રમો.
13 વર્ષથી ઓછી ઉંમરના લોકો દ્વારા સોશિયલ મીડિયાના ઉપયોગ પર કડક દેખરેખ અને કંપનીઓ પર કડક કાર્યવાહી.
સોશિયલ મીડિયાની ઍક્સેસ મર્યાદિત કરવી.
ઉંમરના આધારે સ્માર્ટફોનના ઉપયોગ પર તબક્કાવાર પ્રતિબંધો.
દુનિયાભરમાં વધી રહી છે કડકતાજોકે સોશિયલ મીડિયા પ્લેટફોર્મ 13 વર્ષથી ઓછી ઉંમરના લોકોને ફોનનો ઉપયોગ કરવાની મંજૂરી આપતા નથી, પરંતુ આ નિયમ ઘણીવાર લાગુ કરવામાં આવતો નથી. ઘણા દેશોએ શાળાઓમાં ફોનના ઉપયોગ પર પ્રતિબંધ મૂકવાનું શરૂ કરી દીધું છે. ફ્રાન્સ, નેધરલેન્ડ, ઇટાલી અને ન્યુઝીલેન્ડ પહેલાથી જ આ પગલું ભરી ચૂક્યા છે. અમેરિકાનું ન્યુ યોર્ક રાજ્ય પણ તાજેતરમાં આ યાદીમાં જોડાયું છે.
પરિણામોને અવગણવા એ ખતરનાક છેસંશોધકો માને છે કે ભલે એ સાબિત થયું નથી કે સ્માર્ટફોનનો વહેલા ઉપયોગ માનસિક સમસ્યાઓનું સીધું કારણ છે, તેના પરિણામો એટલા ગંભીર છે કે તેમને અવગણી શકાય નહીં. નિષ્ણાતો કહે છે કે જેમ સગીરો માટે દારૂ અને તમાકુ પર પ્રતિબંધો લાદવામાં આવે છે, તેવી જ રીતે સ્માર્ટફોનના ઉપયોગ પર પણ પ્રતિબંધો જરૂરી છે.