TRAI new rule: ટેલિકોમ રેગ્યુલેટરી ઓથોરિટી ઓફ ઇન્ડિયા (TRAI) એ સામાન્ય જનતાને સાયબર ફ્રોડ અને સ્પામ કોલ્સથી બચાવવા માટે એક ક્રાંતિકારી પગલું ભર્યું છે. હવેથી, બેંકો અને નાણાકીય સંસ્થાઓના ઓફિશિયલ કોલ્સ માત્ર '1600' થી શરૂ થતી વિશેષ નંબર સીરીઝ પરથી જ આવશે. આ નવા નિયમનો હેતુ ગ્રાહકોને સાચા અને ખોટા કોલ વચ્ચેનો તફાવત તરત જ સમજાવવાનો છે. જો તમારા મોબાઈલ પર 1600 થી શરૂ થતો કોલ આવે, તો જ તે બેંક કે નાણાકીય સંસ્થાનો હોઈ શકે છે. આ સિસ્ટમ ક્યારથી અમલમાં આવશે અને તેનાથી સામાન્ય માણસને શું ફાયદો થશે, તે અંગે વિગતે જાણીએ.
કેમ લેવાયો આ નિર્ણય? સાયબર ફ્રોડ પર લગામ
વર્તમાન સમયમાં સાયબર ઠગ અને ગઠિયાઓ સામાન્ય 10-અંકના મોબાઈલ નંબર પરથી ફોન કરીને પોતાને બેંક મેનેજર કે અધિકારી ગણાવે છે. ભોળા ગ્રાહકો સાચો કોલ સમજીને OTP, UPI પિન જેવી ગુપ્ત માહિતી આપી દે છે અને છેતરપિંડીનો ભોગ બને છે. આ ગંભીર સમસ્યાને ડામવા માટે TRAI એ '1600' નંબરની સીરીઝ રજૂ કરી છે, જે ફક્ત રજિસ્ટર્ડ નાણાકીય સંસ્થાઓને જ ફાળવવામાં આવશે. આ એક વિશિષ્ટ ઓળખ (Unique Identity) તરીકે કામ કરશે.
1600 સીરીઝ: સુરક્ષાની નવી ઓળખ
આ નિયમ મુજબ, દેશની તમામ સરકારી અને ખાનગી બેંકો, મ્યુચ્યુઅલ ફંડ કંપનીઓ, શેરબજારના બ્રોકર્સ અને પેન્શન સંસ્થાઓએ ગ્રાહકોનો સંપર્ક કરવા માટે ફરજિયાતપણે આ 1600 વાળી સીરીઝનો જ ઉપયોગ કરવો પડશે. આનો સીધો અર્થ એ છે કે જો તમને કોઈ સામાન્ય મોબાઈલ નંબર પરથી કોલ આવે અને તે વ્યક્તિ બેંકમાંથી બોલતી હોવાનો દાવો કરે, તો તમારે તરત જ સાવધાન થઈ જવું પડશે કારણ કે તે ફ્રોડ હોઈ શકે છે.
અમલીકરણ માટેની સમયમર્યાદા (Deadlines)
TRAI દ્વારા આ વ્યવસ્થાને તબક્કાવાર રીતે લાગુ કરવા માટે કડક સમયમર્યાદા નક્કી કરવામાં આવી છે:
બેંકો માટે: તમામ મોટી બેંકો (જાહેર, ખાનગી અને વિદેશી) એ 1 January 2026 થી ફરજિયાતપણે 1600 નંબર સીરીઝનો ઉપયોગ શરૂ કરવો પડશે.
મ્યુચ્યુઅલ ફંડ્સ અને પેન્શન: મ્યુચ્યુઅલ ફંડ હાઉસ, એસેટ મેનેજમેન્ટ કંપનીઓ અને પેન્શન સંસ્થાઓ માટે 15 February 2026 ની ડેડલાઇન નક્કી કરાઈ છે.
સ્ટોક બ્રોકર્સ અને અન્ય: મોટા સ્ટોક બ્રોકર્સ, સહકારી બેંકો અને પ્રાદેશિક ગ્રામીણ બેંકોએ 15 March 2026 સુધીમાં આ પ્લેટફોર્મ પર જોડાવું પડશે.
NBFCs અને વીમા ક્ષેત્ર
મોટી NBFCs (નોન-બેંકિંગ ફાઇનાન્શિયલ કંપનીઓ) અને પેમેન્ટ બેંકો પણ ફેબ્રુઆરી 2026 સુધીમાં આ સીરીઝનો ભાગ બની જશે. જોકે, વીમા ક્ષેત્ર (Insurance Sector) માટેની તારીખો હજુ નક્કી કરવાની પ્રક્રિયા ચાલી રહી છે.
સામાન્ય જનતા માટે શું બદલાશે?
સરળ ભાષામાં કહીએ તો, આ નવી સિસ્ટમ તમારા માટે સુરક્ષા કવચ સમાન છે. 1600 થી શરૂ થતો નંબર સ્ક્રીન પર દેખાય તો જ વિશ્વાસ કરવો કે તે અધિકૃત સંસ્થાનો કોલ છે. આનાથી લોકોનો ડિજિટલ બેંકિંગ અને ફોન બેંકિંગ પરનો વિશ્વાસ વધશે અને છેતરપિંડીના કિસ્સાઓમાં મોટો ઘટાડો થવાની શક્યતા છે.