Union Budget 2023: કુદરતી ખેતીને પ્રોત્સાહન આપવા અને ખેડૂતોને તેની સાથે જોડવા માટે કેન્દ્રીય બજેટ 2023માં મોટી જાહેરાત થઈ શકે છે. હાલ કુદરતી ખેતી પર કેન્દ્ર અને રાજ્ય સરકારોનું ઘણું ધ્યાન છે. કુદરતી ખેતી કરતા ખેડૂતો માટે બજેટમાં કંઈ ખાસ હશે? આ પ્રશ્ન પર કૃષિ મંત્રાલયમાં પ્રાકૃતિક ખેતીના સલાહકાર ડૉ. વંદના દ્વિવેદીએ એબીપી ન્યૂઝ સાથેની વાતચીતમાં જણાવ્યું હતું કે, 2023-23ના બજેટમાં કુદરતી ખેતી માટે કંઈક વિશેષ હશે. છેલ્લા કેટલાક સમયથી કુદરતી ખેતી ખર્ચમુક્ત ખેતી તરીકે ઉભરી રહી છે. તેમાં જોડાવા ખેડૂતોને પ્રેરિત કરવામાં આવી રહ્યા છે.


ખેડૂતોને વધુ સારી આર્થિક અને ટેકનિકલ મદદ મળવાની પણ શક્યતા છે, જે આ બજેટ દ્વારા પૂરી થઈ શકે છે. દરેક વર્ગના ખેડૂતો કુદરતી ખેતી કેવી રીતે અપનાવી શકે તેના પર મુખ્ય ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવામાં આવશે. આ માટે કુદરતી ખેતીમાં ઉપયોગમાં લેવાતા ઇનપુટ્સની ઉપલબ્ધતા સુનિશ્ચિત કરવાની પણ અપેક્ષા રાખવામાં આવે છે. ખાસ કરીને નાના ખેડૂતોને કુદરતી ખેતી સાથે જોડવા માટે આ બજેટમાં ખાસ જાહેરાત થઈ શકે છે.


કુદરતી ખેતીનો કોન્સેપ્ટ શા માટે રજૂ કરવામાં આવ્યો?


દેશમાં હરિયાળી ક્રાંતિ લાવવામાં રાસાયણિક ખેતીએ મહત્વની ભૂમિકા ભજવી હતી. જેના કારણે વર્ષ 2022માં કૃષિ ઉત્પાદન 50 મિલિયન ટનથી વધીને 136 મિલિયન ટન થયું છે પરંતુ રાસાયણિક ખેતીએ ઘણી સમસ્યાઓ પણ લાવી છે. તેની ખરાબ અસર પર્યાવરણ પર જોવા મળી રહી છે. આપણી જમીનો બંજર બની રહી છે. ભૂગર્ભજળનું સ્તર ઘટવાનું પણ એક મોટું કારણ છે. જ્યારે ભારતની જમીનમાં ઓર્ગેનિક કાર્બનનું પ્રમાણ ખૂબ જ સારું હતું જે રસાયણોના સંતુલિત ઉપયોગથી ટકાવી શકાય તેમ હતું. પરંતુ રસાયણોના આડેધડ ઉપયોગથી પ્રદૂષણની સાથે સાથે ખેતીનો ખર્ચ પણ વધ્યો છે. હવે જમીનમાં ખાતરનો ઉપયોગ કર્યા વિના યોગ્ય ઉત્પાદન મેળવવું મુશ્કેલ બન્યું છે.


રાસાયણિક ખેતી વિજ્ઞાનના મહત્વ માટે શરૂ કરવામાં આવી હતી પરંતુ હવે રસાયણોનો ઉપયોગ સીમા બહાર વધી ગયો છે. જેના કારણે ખેતીની સાથે રાસાયણિક ઉત્પાદનોનો વપરાશ કરતા લોકો પર ખરાબ અસર પડી રહી છે. એવી ગંભીર બીમારીઓ ઉત્પન્ન થઈ રહી છે જેની ઓળખ અને સારવાર મુશ્કેલ બની રહી છે. સરળ ભાષામાં સમજીએ તો રાસાયણિક ખાતરો અને જંતુનાશકોએ પ્રજાના આરોગ્યની સાથે સાથે ખેતીનું ભવિષ્ય પણ જોખમમાં મૂક્યું છે. આ સમસ્યાના ઉકેલ માટે ખેડૂતોમાં કુદરતી ખેતીનો ખ્યાલ લાવવામાં આવ્યો. આ મોડેલ જમીનના સ્વાસ્થ્યની સાથે-સાથે લોકોના સ્વાસ્થ્યનું પણ ધ્યાન રાખે છે. રસાયણોને બદલે કુદરતી પધ્ધતિથી ખેતી કરવાથી પાકનું સારું ઉત્પાદન થશે જમીનનું સ્વાસ્થ્ય જળવાઈ રહેશે, ખેતીનું ભવિષ્ય સુરક્ષિત રહેશે, ખેડૂતોને કુદરતી ઉત્પાદનોમાંથી સારી આવક મળશે, લોકોને પણ સ્વસ્થ અને સ્વસ્થ શરીર મળશે.


કુદરતી ખેતી જૈવિક ખેતીથી કેવી રીતે અલગ છે?


ભારત સરકારે છેલ્લા કેટલાક વર્ષોથી ઓર્ગેનિક ખેતીને પ્રોત્સાહન આપ્યું છે. આના સારા પરિણામો મળ્યા છે. ખેતરની જમીનનું માળખું સુધર્યું છે, પર્યાવરણનું પ્રદૂષણ ઘટ્યું છે, દેશ-વિદેશમાં ઓર્ગેનિક ઉત્પાદનોની માંગ વધી છે, જેના કારણે ખેડૂતોને સારી આવક પણ મળી છે. સજીવ ખેતીનું મોડલ પણ ખૂબ જ સફળ છે, પરંતુ ઓર્ગેનિક ઉત્પાદન મેળવવા માટે ખેતરોમાં જૈવિક ખાતરો, જૈવિક ખાતરો, જૈવિક જંતુનાશકો વગેરે જેવા ઘણા ઈનપુટ્સ બહારથી ખરીદવા પડે છે. કેટલીકવાર આ બધી વસ્તુઓ સસ્તી નથી હોતી, જેના કારણે ખેતીનો ખર્ચ વધી જાય છે.


એબીપી ન્યૂઝ સાથેની વાતચીતમાં કૃષિ મંત્રાલયમાં પ્રાકૃતિક ખેતીના સલાહકાર ડૉ. વંદના દ્વિવેદીએ જણાવ્યું હતું કે, ખેડૂતો ઓર્ગેનિક ખેતીથી પણ સારી કમાણી કરી રહ્યા છે. પ્રમાણિત ઉત્પાદનો વિદેશમાં નિકાસ કરવામાં આવે છે. કોરોના મહામારી દરમિયાન પણ લોકોનો ઓર્ગેનિક ઉત્પાદનોમાં વિશ્વાસ વધ્યો છે. રાસાયણિક ખેતી કરતાં સજીવ ખેતીનો ખર્ચ ઘણો ઓછો છે પરંતુ તે એટલો ઓછો નથી કે તેનાથી યોગ્ય નફો મળી શકે. તેનાથી વિપરીત કુદરતી ખેતીમાં બહારથી કોઈ ઈનપુટ ખરીદવું પડતું નથી. આ સંપૂર્ણપણે ગાય આધારિત ખેતી છે.


જે ખેડૂતો ગાયોનું પાલન કરે છે તેમના માટે આ એક વરદાન છે. કારણ કે ખાતર, ખાતર, જંતુનાશક દવાઓ વગેરે ગાયના છાણ, ગૌમૂત્રની સાથે કેટલાક ઔષધીય વૃક્ષોની મદદથી તૈયાર કરવામાં આવે છે. જે ખેડૂતો જાતે તૈયાર કરી શકે છે. તેની કિંમત ન્યૂનતમ છે, તે પર્યાવરણ અને સ્વાસ્થ્યની દ્રષ્ટિએ પણ ખૂબ ફાયદાકારક છે. ઘણા સંશોધનોથી જાણવા મળ્યું છે કે કુદરતી ખેતી કરવાથી જમીનમાં બેક્ટેરિયાની સંખ્યા વધે છે અને ભૂગર્ભ જળનું સ્તર પણ સુધરે છે. આ રીતે સિંચાઈ માટે પાણીનો વપરાશ વધુ થતો નથી. ડો.વંદના દ્વિવેદીએ જણાવ્યું કે થોડા વર્ષો સુધી કુદરતી ખેતી કર્યા પછી સકારાત્મક પરિણામો આવે છે.


જેમાં યોગ્ય સમયે યોગ્ય પાકનું વાવેતર કરવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવામાં આવે છે, જેના માટે જો દેશી બિયારણનો ઉપયોગ કરવામાં આવે તો ખેતી ખર્ચ ઘટાડી શકાય છે અને ઉત્પાદકતા વધારી શકાય છે. આજે કુદરતી ખેતી દ્વારા આવરી લેવામાં આવતા વિસ્તારોની જૈવવિવિધતામાં સકારાત્મક ફેરફારો જોવા મળ્યા છે. તેમાં ખેડૂતો પોતે રસાયણોના સંપર્કમાં આવી શકતા નથી તેથી તેમનું સ્વાસ્થ્ય પણ સારું રહે છે.


તેને પ્રોત્સાહન આપવા સરકાર શું કરી રહી છે?


કેન્દ્ર સરકારે કુદરતી ખેતીને પ્રોત્સાહન આપવા માટે નેશનલ મિશન ઓન નેચરલ ફાર્મિંગને એક અલગ યોજના તરીકે મંજૂરી આપી છે જે આ વર્ષે સારા બજેટ સાથે સત્તાવાર રીતે અમલમાં મુકાય તેવી શક્યતા છે. એક પ્રશ્નના જવાબમાં ડો.વંદના દ્વિવેદીએ જણાવ્યું હતું કે, રાષ્ટ્રીય કુદરતી ખેતી મિશન હેઠળ 7.5 લાખ હેક્ટરમાં ખેડૂતોના 15,000 ક્લસ્ટર બનાવવાની યોજના છે. તેમણે કહ્યું હતું કે, કુદરતી ખેતીનો ખ્યાલ પરંપરાગત છે પરંતુ આમાં કંઈક નવું કરવા માટે ચેમ્પિયન ખેડૂતો એટલે કે પ્રગતિશીલ-સફળ ખેડૂતોને તાલીમ આપવામાં આવશે જે અન્ય ખેડૂતોને પણ મદદ કરશે.