Budget 2025: એક સમય હતો જ્યારે સામાન્ય બજેટ અને રેલવે બજેટ અલગ અલગ રજૂ કરવામાં આવતું હતું. રેલવે બજેટનું મહત્વ પણ ખૂબ વધારે હતું કારણ કે રેલવે સરકાર માટે આવકનો મુખ્ય સ્ત્રોત હતો. તેમાં નવી ટ્રેનો ચલાવવા અને પાટા નાખવા જેવી જાહેરાતો સામેલ હતી. જો રેલવે ભાડામાં ઘટાડો કે વધારો થશે તો તેની જાહેરાત પણ રેલ્વે બજેટમાં કરવામાં આવશે. પરંતુ વર્ષ 2017 થી કેન્દ્રીય બજેટ અને રેલવે બજેટને એકમાં મર્જ કરવામાં આવ્યા
1924 માં શરૂ થયુ હતુ રેલવે બજેટ ૧૯૨૧માં પૂર્વ ભારત રેલવે સમિતિના અધ્યક્ષ સર વિલિયમ એકવર્થે રેલવે માટે વધુ સારી વ્યવસ્થાપન પ્રણાલી રજૂ કરી. તેમની એક્વર્થ સમિતિએ અલગ રેલવે બજેટ રજૂ કરવાની ભલામણ કરી હતી. બ્રિટિશ સરકારે ૧૯૨૪માં રેલવે બજેટ શરૂ કર્યું. ત્યારથી વર્ષ 2016 સુધી રેલવે બજેટ અલગથી રજૂ કરવામાં આવતું હતું. આઝાદી પછીનું પહેલું રેલવે બજેટ ૧૯૪૭માં દેશના પહેલા રેલવે મંત્રી જોન મથાઈ દ્વારા રજૂ કરવામાં આવ્યું હતું. 2016 માં રેલવે મંત્રી પિયુષ ગોયલે છેલ્લે રેલવે બજેટ રજૂ કર્યું હતું.
રેલવે બજેટને ખતમ કેમ કરવામાં આવ્યું ? જ્યારે બ્રિટિશ સરકારે અલગ રેલવે બજેટ રજૂ કરવાનો નિર્ણય લીધો, ત્યારે તે સમયે રેલવે તેની આવકનો સૌથી મોટો સ્ત્રોત હતો. ત્યારે આજના જેવું રસ્તાઓનું નેટવર્ક નહોતું. મુસાફરીના અન્ય સુલભ સાધનો જેમ કે વિમાન, બસ અને કાર પણ ઉપલબ્ધ નહોતા. જ્યારે આ સંસાધનો વધ્યા ત્યારે રેલવેમાંથી સરકારની આવક ઘટવા લાગી. રેલવેના સંચાલનમાં પણ તેને નુકસાન થવા લાગ્યું.
૧૯૭૦ના દાયકા સુધીમાં કુલ આવકમાં રેલવે બજેટનો ફાળો ૩૦ ટકા જેટલો હતો. પરંતુ, 2015-16 સુધીમાં તે ઘટીને 11.5 ટકા થઈ ગયું. આવી સ્થિતિમાં, સરકારી થિંક ટેન્ક નીતિ આયોગ સાથે ઘણા નિષ્ણાતોએ પણ રેલવે બજેટ અલગથી રજૂ કરવાની પરંપરાનો અંત લાવવાનું સૂચન કર્યું હતું, જેને સરકારે 2016 માં સ્વીકારી પણ હતી.
રેલવે અને સામાન્ય બજેટનું વિલય ક્યારે થયું ? 21 સપ્ટેમ્બર 2016 ના રોજ, કેન્દ્ર સરકારે રેલવે બજેટને સામાન્ય બજેટમાં મર્જ કરવાની મંજૂરી આપી. તે સમયે સ્વર્ગસ્થ અરુણ જેટલી નાણામંત્રી હતા. તેમણે 1 ફેબ્રુઆરી, 2017 ના રોજ સ્વતંત્ર ભારતનું પ્રથમ સંયુક્ત બજેટ રજૂ કર્યું, જેમાં રેલવે અને સામાન્ય બજેટને એકસાથે જોડવામાં આવ્યા. આમ રેલવે બજેટ અલગથી રજૂ કરવાની 92 વર્ષ જૂની પ્રથાનો અંત આવ્યો.
રેલવે બજેટને સામાન્ય બજેટ સાથે મર્જ કરીને, સરકારે ઘણો સમય બચાવવાનું શરૂ કર્યું, જે તેની તૈયારી અને સંસદમાં ચર્ચામાં ખર્ચવામાં આવતો હતો. રેલ્વેને પણ આનો ફાયદો થયો કારણ કે તેને સરકારને ડિવિડન્ડ ચૂકવવાની જરૂર નહોતી. આ ફેરફાર પછી, રેલવેએ તેની જરૂરિયાતોને વધુ સારી રીતે સંચાલિત કરવાનું શરૂ કર્યું. આ સાથે, રેલ્વે બજેટમાં લોકપ્રિય યોજનાઓની જાહેરાત પણ બંધ થઈ ગઈ, જે ક્યારેક અર્થતંત્ર માટે હાનિકારક સાબિત થઈ.
આ પણ વાંચો
ખેડૂતો પર મોદી સરકાર મહેરબાન, પીએમ કિસાન યોજનાની રકમ વધશે ? સંસદીય સમિતિએ કરી આ ખાસ ભલામણ