Budget 2024: એક દિવસ પહેલા જાહેર કરવામાં આવેલી આર્થિક સમીક્ષામાં પણ ભારતીય અર્થતંત્રની મજબૂતીનો ખુલાસો થયો છે. છેલ્લાં કેટલાંક વર્ષોથી ભારત સૌથી ઝડપથી વિકસતું મુખ્ય અર્થતંત્ર રહ્યું છે. જો કે, તેમ છતાં પણ અર્થતંત્ર સામે કેટલાક પડકારો છે. આવો જ એક પડકાર ઇકોનૉમિક રિવ્યૂમાં હાઇલાઇટ કરવામાં આવ્યો છે. સમીક્ષા મુજબ ઉચ્ચ વૃદ્ધિ દર હોવા છતાં અર્થવ્યવસ્થા ખાનગી વપરાશના મોરચે હારી રહી છે. નાણામંત્રી નિર્મલા સીતારમણ આજે રજૂ થનારા બજેટમાં અર્થવ્યવસ્થાના આ સૌથી મોટા અવરોધને દૂર કરવા માટે પગલાં લઈ શકે છે.
માત્ર 4 ટકાના દરથી વૃદ્ધિ ખાનગી વપરાશ
સોમવારે જાહેર કરવામાં આવેલી આર્થિક સમીક્ષા અનુસાર, પ્રારંભિક ડેટામાં નાણાકીય વર્ષ 2023-24માં ભારતનો આર્થિક વિકાસ દર ઉત્તમ 8.2 ટકા રહ્યો છે. અન્ય મોટા અર્થતંત્રની સરખામણીમાં 8 ટકાથી વધુનો આર્થિક વિકાસ દર ઉત્તમ છે, પરંતુ ખાનગી વપરાશના સંદર્ભમાં ધીમો દર ચિંતાજનક ચિત્ર ઊભું કરી રહ્યો છે. સમીક્ષા દર્શાવે છે કે ગત નાણાકીય વર્ષ દરમિયાન ખાનગી વપરાશ માત્ર 4 ટકાના દરે વધ્યો હતો.
પોતાના ખર્ચથી ગ્રૉથ રેટને સાચવી રહી છે સરકાર
આ આંકડો આ સંદર્ભમાં ચિંતાજનક બની જાય છે, કારણ કે ખાનગી વપરાશમાં સામાન્ય લોકો (પરિવાર) અને કંપનીઓ (વ્યવસાયો) દ્વારા કરવામાં આવતા ખર્ચનો સમાવેશ થાય છે. સમીક્ષાનો મુદ્દો એ છે કે દેશનો આર્થિક વિકાસ ભલે આઠ ટકાથી વધુ થયો હોય, તેમ છતાં સામાન્ય લોકો અને ખાનગી કંપનીઓ ઓછો ખર્ચ કરી રહી છે. એટલે કે ઝડપી આર્થિક વિકાસ દર મુખ્યત્વે સરકારી રોકાણ અને સરકારી ખર્ચ દ્વારા ચલાવવામાં આવે છે. જો કે સરકારનો મૂડી ખર્ચ હાલમાં ખાનગી ક્ષેત્રના ખર્ચની ધીમી ગતિને સરભર કરવા સક્ષમ છે, તે લાંબા ગાળે અર્થતંત્ર માટે સારું નથી.
આ રીતે થાય છે અર્થવ્યવસ્થા પર ચક્રીય અસર
ખાનગી વપરાશ ધીમો થવાથી અર્થતંત્ર પર ચક્રીય અસર પડે છે. તે આ રીતે સમજી શકાય છે. જો સામાન્ય લોકો ઓછી વસ્તુઓ ખરીદશે તો બજારમાં માંગ પર અસર થશે. ઘટતી માંગને કારણે કંપનીઓ/કારખાનાઓને ઉત્પાદન ઘટાડવાની ફરજ પડશે. હવે જો કંપનીઓ પાસે કામ ઓછું હશે તો તેમને લોકોની/કામદારોની ઓછી જરૂર પડશે. આનો અર્થ એ થયો કે રોજગારીની ઓછી તકો ઊભી થશે અથવા કંપનીઓને છટણી કરવાની ફરજ પાડવામાં આવશે. આ રીતે જોવામાં આવે તો ખાનગી વપરાશમાં મંદી સરકારની કમાણી પર અસર કરશે. સરકારની આવકનો મુખ્ય સ્ત્રોત પ્રત્યક્ષ કર અને પરોક્ષ કરની વસૂલાત છે.
લોકોના હાથમાં વધુ પૈસા પહોંચાડવાની જરૂર
આ ખામીને સુધારવાનો ઉપાય એ છે કે લોકો અને કંપનીઓને ખર્ચ વધારવા માટે પ્રોત્સાહિત કરવામાં આવે. અર્થશાસ્ત્રીઓ હંમેશા એવી હિમાયત કરતા આવ્યા છે કે જો લોકોના હાથમાં વધુ નિકાલજોગ આવક હશે તો વપરાશ આપોઆપ વધશે. નાણામંત્રી નિર્મલા સીતારમણ આજે રજૂ થનારા બજેટમાં લોકોના હાથમાં વધુ પૈસા છોડવાના પગલાં લઈને આ દિશામાં કામ કરી શકે છે. આ માટે વ્યક્તિગત આવકવેરો કાપી શકાય છે. આ જ કારણ છે કે લોકો બજેટમાંથી ટેક્સ સ્લેબ અને દરોમાં ફેરફારની અપેક્ષા રાખી રહ્યા છે. લોકોને આવકવેરામાં કપાત અને કપાતનો વધુ લાભ આપીને વપરાશ વધારવા માટે પણ પ્રેરિત કરી શકાય છે.
આ રીતે વધી શકે છે કંપનીઓનું રોકાણ
કંપનીઓના કિસ્સામાં સરકાર તેમને રોકાણ વધારવા માટે પ્રોત્સાહિત કરી શકે છે. છેલ્લા કેટલાક વર્ષોમાં સરકારે ઘણા ક્ષેત્રોમાં પ્રૉડક્શન લિંક્ડ ઇન્સેન્ટિવ સ્કીમ (PLI સ્કીમ) શરૂ કરી છે. તેનો વ્યાપ વિસ્તારી શકાય છે, જેથી વધુ સેક્ટરની કંપનીઓ ભારતમાં મેન્યૂફેક્ચરિંગ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરશે. સરકાર વિદેશી કંપનીઓ પાસેથી વધુ રોકાણ આકર્ષવા માટે પણ પગલાં લઈ શકે છે. કોર્પોરેટ ટેક્સના દરો ઘટાડ્યા પછી પણ, તેઓ હરીફ દેશો કરતા હજુ પણ વધારે છે. નાણામંત્રી પણ આ તરફ ધ્યાન આપી શકે છે.