Budget 2023: નાણામંત્રી નિર્મલા સીતારમણ આજે થોડા કલાકો બાદ સંસદમાં સામાન્ય બજેટ રજૂ કરશે. દરેક લોકો આ બજેટની આતુરતાથી રાહ જોઈ રહ્યા છે. વિશ્વભરમાં છટણીના યુગમાં વિવિધ વર્ગના લોકોને નાણામંત્રી પાસેથી જુદી જુદી અપેક્ષાઓ છે.


કેસી નિયોગીને ક્યારેય બજેટ રજૂ કરવાની તક મળી નથી


જો સ્વતંત્ર ભારતના બજેટની વાત કરીએ તો અત્યાર સુધી એક જ નાણામંત્રી એવા છે જે બજેટ રજૂ કરી શક્યા નથી. તે નાણાં પ્રધાન કેસી નિયોગી હતા. તેઓ એકમાત્ર એવા વ્યક્તિ છે જે નાણામંત્રી રહ્યા પરંતુ બજેટ રજૂ કરી શક્યા ન હતા. હકીકતમાં, 1948 માં, તેઓ માત્ર 35 દિવસ માટે નાણામંત્રી પદ પર હતા. તેમના પછી જોન મથાઈને ભારતના ત્રીજા નાણામંત્રી બનાવવામાં આવ્યા. આ પછી તેમણે બજેટ રજૂ કર્યું.


આ નાણામંત્રીએ સૌથી વધુ વખત બજેટ રજૂ કર્યું છે


તમને જાણીને નવાઈ લાગશે કે સ્વતંત્ર ભારતમાં સૌથી વધુ વખત બજેટ રજૂ કરવાનો રેકોર્ડ મોરારજી દેસાઈના નામે છે. મોરારજી દેસાઈએ નાણામંત્રી તરીકે દસ વખત દેશનું બજેટ રજૂ કર્યું છે. જેમાં આઠ સામાન્ય બજેટ અને બે વચગાળાના બજેટનો સમાવેશ થાય છે.


બજેટ સાથે જોડાયેલી કેટલીક રોચક વાતો



  • આપણા દેશનો બજેટ ઈતિહાસ લગભગ 163 વર્ષ જૂનો છે. પ્રથમ વખત દેશનું બજેટ વર્ષ 1860માં 7મી એપ્રિલે રજૂ કરવામાં આવ્યું હતું. સ્કોટિશ અર્થશાસ્ત્રી અને ઈસ્ટ ઈન્ડિયા કંપની સાથે સંકળાયેલા નેતા જેમ્સ વિલ્સને બ્રિટનમાં રાણી સમક્ષ ભારતનું બજેટ રજૂ કર્યું હતું.

  • દેશની આઝાદી બાદ પ્રથમ બજેટ 26 નવેમ્બર, 1947ના રોજ રજૂ કરવામાં આવ્યું હતું. આ બજેટ તત્કાલીન નાણામંત્રી આર. ના. સન્મુખમ ચેટ્ટી (આર. કે. સન્મુખમ ચેટ્ટી) એ સંસદમાં તેની રજૂઆત કરી હતી.

  • દેશના સૌથી લાંબા બજેટ ભાષણનો રેકોર્ડ વર્તમાન નાણામંત્રીના નામે છે. તેમણે નાણાકીય વર્ષ 2020-2021માં કુલ 2 કલાક 42 મિનિટનું બજેટ ભાષણ રજૂ કર્યું હતું. આ પહેલા પણ વર્ષ 2019માં તેમણે 2 કલાક 17 મિનિટનું બજેટ ભાષણ આપીને રેકોર્ડ બનાવ્યો હતો.

  • સૌથી ટૂંકું બજેટ ભાષણ વર્ષ 1977માં તત્કાલિન નાણામંત્રી હીરુભાઈ મુળજીભાઈ પટેલ (હીરુભાઈ એમ. પટેલ) દ્વારા આપવામાં આવ્યું હતું. તેમણે માત્ર 800 શબ્દોનું બજેટ ભાષણ રજૂ કર્યું.

  • વર્ષ 1991માં તત્કાલિન નાણામંત્રી મનમોહન સિંહે સૌથી વધુ શબ્દોમાં બજેટ રજૂ કર્યું હતું. તેણે લગભગ 18,650 શબ્દોનો ઉપયોગ કર્યો. આ સિવાય પૂર્વ નાણામંત્રી અરુણ જેટલીએ 18,604 શબ્દોનું ભાષણ આપ્યું હતું.

  • દેશમાં સૌથી વધુ બજેટ રજૂ કરવાનો રેકોર્ડ પૂર્વ વડાપ્રધાન મોરારજી દેસાઈના નામે નોંધાયો હતો. તેઓ 1962 થી 1969 સુધી દેશના નાણામંત્રી હતા. આ દરમિયાન તેમણે 10થી વધુ વખત દેશનું સામાન્ય બજેટ રજૂ કર્યું. આ સાથે જ પૂર્વ નાણામંત્રી પી. ચિદમ્બરમે 9 વખત, પૂર્વ નાણામંત્રી પ્રણવ મુખર્જીએ 8 વખત દેશની સામે બજેટ રજૂ કર્યું.

  • વર્ષ 1999 સુધી, બજેટ ફેબ્રુઆરીના છેલ્લા કામકાજના દિવસ સુધી રજૂ કરવામાં આવતું હતું. સાંજે 5 કલાકે દેશની સામે રાખવામાં આવ્યો હતો. આ પછી વર્ષ 1999માં તત્કાલિન નાણામંત્રી યશવંત સિંહાએ સવારે 11 વાગ્યાથી તેને રજૂ કરવાનું શરૂ કર્યું હતું.

  • આ પછી વર્ષ 2017માં તત્કાલિન નાણામંત્રી અરુણ જેટલીએ વર્ષ 2017થી 1 ફેબ્રુઆરીએ બજેટ રજૂ કરવાની પરંપરા શરૂ કરી હતી. ત્યારથી, દેશનું સામાન્ય બજેટ સવારે 11 વાગ્યે અને 1 ફેબ્રુઆરીએ જ રજૂ કરવામાં આવે છે.

  • ભૂતપૂર્વ વડાંપ્રધાન ઇન્દિરા ગાંધીએ નાણા પ્રધાન તરીકે વર્ષ 1970 માં પ્રથમ વખત સામાન્ય બજેટ રજૂ કર્યું હતું. આ પહેલો પ્રસંગ હતો જ્યારે કોઈ મહિલાએ બજેટ રજૂ કર્યું હતું.

  • વર્ષ 2017 સુધી દેશના રેલવે અને સામાન્ય બજેટ અલગ-અલગ રજૂ કરવામાં આવતા હતા. બંનેને વર્ષ 2017 પછી મર્જ કરવામાં આવ્યા હતા. હવે માત્ર એક જ બજેટ  રજૂ કરવામાં આવે છે.