ભારતમાં ચૂંટણી, ફેસબુક પર પાણીની જેમ વહે છે પૈસા, 2014થી લઈ અત્યાર સુધીના આ છે આંકડા

મુજબ 2014 પહેલા દસમાંથી માત્ર એક મતદાર ફેસબુકનો ઉપયોગ કરતો હતો. પરંતુ વર્ષ 2017 સુધીમાં તેમાં 20 ટકાનો વધારો થયો એટલે કે સંખ્યા બમણી થઈ ગઈ. આ પછી 2019ની ચૂંટણી દરમિયાન 32 ટકાનો વધારો નોંધાયો હતો.

છેલ્લા 5 વર્ષમાં ફેસબુક પર પ્રચાર માટે 360 કરોડ રૂપિયા ખર્ચવામાં આવ્યા હતા. રાજકીય પક્ષો ફેસબુક પર વધુ પૈસા ખર્ચે છે કારણ કે તેના દ્વારા તેઓ વસ્તીના તમામ વર્ગો સાથે જોડાઈ શકે છે.

લોકશાહી દેશોમાં જનતાના મતથી જ સરકારો બને છે અને તૂટે છે. પ્રચાર એ સમગ્ર ચૂંટણીનો મહત્વનો ભાગ છે. બે દાયકા પહેલા સુધી ટીવી અને અખબારો પ્રચારનું સૌથી મોટું માધ્યમ હતા. જ્યારે અખબારો 24 કલાકમાં એકવાર છપાઈને લોકો સુધી પહોંચે છે, જ્યારે ટેલિવિઝન 24 કલાક સમાચાર બતાવે છે. પરંતુ હવે માહિતી સેકન્ડોમાં લોકો સુધી પહોંચી રહી છે અને આ માટે સૌથી મોટું માધ્યમ સોશિયલ મીડિયા છે.

2014ની લોકસભાની ચૂંટણીથી, સોશિયલ મીડિયા હવે ભારતમાં ચૂંટણીનું વાસ્તવિક ક્ષેત્ર બની ગયું છે. વોટ્સએપ, ફેસબુક, એક્સ (અગાઉનું ટ્વિટર), ઇન્સ્ટાગ્રામ, યુટ્યુબ અને ગૂગલ જેવા પ્લેટફોર્મ ચૂંટણીના પરિણામો બદલવામાં મહત્વની ભૂમિકા ભજવી રહ્યા છે.

2014ની લોકસભા ચૂંટણીમાં નરેન્દ્ર મોદીના નેતૃત્વમાં ભાજપે સોશિયલ મીડિયાને સૌથી મોટું હથિયાર બનાવ્યું હતું. તે સમયે સત્તામાં રહેલી કોંગ્રેસ પોતાની શક્તિને સમજી શકી ન હતી અને અન્ય વિપક્ષી પાર્ટીઓની પણ આવી જ હાલત હતી.

પરંતુ 2019ની લોકસભા ચૂંટણી સુધીમાં કોંગ્રેસ સહિત અન્ય પક્ષો પણ આ રમતમાં નિષ્ણાત બની ગયા હતા. વર્ષ 2015 બાદ સોશિયલ મીડિયા પર રાહુલ ગાંધીના ફોલોઅર્સ પણ મોટી સંખ્યામાં વધી ગયા છે. જેમ જેમ ઈન્ટરનેટ ભારતમાં લોકો સુધી પહોંચ્યું તેમ રાજકીય પક્ષોએ પણ સોશિયલ મીડિયા પ્લેટફોર્મ પર તેમની પહોંચ વધારવાનું શરૂ કર્યું.

 હવે ભાગ્યે જ કોઈ એવી પાર્ટી હશે જે સોશિયલ મીડિયા પર ન હોય. ભાજપ, કોંગ્રેસ, આમ આદમી પાર્ટી અને સમાજવાદી પાર્ટી જેવા મોટા રાજકીય પક્ષોએ તેમની 'સાયબર આર્મી' તૈયાર કરી છે. આ ટીમો 24 કલાક કોઈને કોઈ એજન્ડા કે પ્રચાર ફેલાવવામાં વ્યસ્ત રહે છે. કોઈપણ માહિતી સેકન્ડોમાં કરોડો લોકો સુધી પહોંચી જાય છે. યુવાનો સોશિયલ મીડિયા પર વધુ સક્રિય છે અને સોશિયલ મીડિયા તેમને આકર્ષવાનું સૌથી સરળ માધ્યમ છે.

2019માં કરાયેલા સર્વે મુજબ 2014 પહેલા દસમાંથી માત્ર એક મતદાર ફેસબુકનો ઉપયોગ કરતો હતો. પરંતુ વર્ષ 2017 સુધીમાં તેમાં 20 ટકાનો વધારો થયો એટલે કે સંખ્યા બમણી થઈ ગઈ. આ પછી 2019ની ચૂંટણી દરમિયાન 32 ટકાનો વધારો નોંધાયો હતો.

આવા જ આંકડા વોટ્સએપ માટે પણ જોવા મળ્યા હતા અને 2017માં 22 ટકા અને 2019 સુધીમાં 34 ટકાનો વધારો નોંધાયો હતો. ફેસબુક અને વોટ્સએપની જેમ યુટ્યુબ યુઝર્સમાં પણ આ સમયગાળા દરમિયાન સમાન ટકાવારીનો વધારો થયો છે. વર્ષ 2019માં 31 ટકા મતદારો તેનો ઉપયોગ કરી રહ્યા હતા. જ્યારે ઇન્સ્ટાગ્રામનો ઉપયોગ કરનારા લોકોની સંખ્યા 15 ટકા હતી. દર આઠમાંથી એક મતદાર આ સોશિયલ મીડિયા પર સક્રિય હતો.

કોણ ક્યાં કેટલા પૈસા ખર્ચે છે

છેલ્લા 5 વર્ષમાં એટલે કે 2019 થી 2023 વચ્ચે, ભારતીય જનતા પાર્ટી (BJP) એ ફેસબુક પર પ્રચાર માટે 33 કરોડ રૂપિયા ખર્ચ્યા છે. જો કે, તમામ સલાહકારો દ્વારા ફેસબુક પર ખર્ચવામાં આવેલા કુલ નાણાંના આ માત્ર 10 ટકા છે.

આ સમયગાળા દરમિયાન કોંગ્રેસે રૂ. 10.58 કરોડ, તૃણમૂલ કોંગ્રેસ રૂ. 8.04 કરોડ અને ડીએમકે રૂ. 4.31 કરોડ ખર્ચ્યા છે. આ સમગ્ર ડેટા બિઝનેસ લાઇન દ્વારા હાથ ધરવામાં આવેલા સંશોધન પર આધારિત છે. આ ફેસબુક પરના પેજનો ડેટા છે જે પાર્ટીઓના નામે ચલાવવામાં આવે છે. આમાં નેતાઓના અંગત પૃષ્ઠોના ડેટાનો સમાવેશ થતો નથી.

worldpopulationreview.com મુજબ, ભારત વિશ્વમાં સૌથી વધુ ફેસબુક યુઝર ધરાવતો દેશ છે. હાલમાં આ સંખ્યા 31.5 કરોડ છે. હવે આ આંકડા પરથી આપણે સમજી શકીએ છીએ કે ફેસબુક પ્રચાર માટે કેટલું મોટું માધ્યમ છે અને રાજકીય પક્ષો ફેસબુક પર શા માટે ખર્ચ કરી રહ્યા છે.

 જો તમામ જાહેરાતકર્તાઓને સામેલ કરવામાં આવે તો પાંચ વર્ષમાં ફેસબુક પર જાહેરાતો પાછળ 360 કરોડ રૂપિયા ખર્ચવામાં આવ્યા છે. જો કે, ખાસ વાત એ છે કે Google Ads ફેસબુક કરતાં સસ્તું માધ્યમ છે. પરંતુ રાજકીય પક્ષો ફેસબુક પર વધુ પૈસા ખર્ચે છે કારણ કે તેના દ્વારા તેઓ વસ્તીના તમામ વર્ગો સાથે જોડાઈ શકે છે.

બિઝનેસ લાઈન મુજબ, ઈન્ડિયન પોલિટિકલ એક્શન કમિટી (I-PAC) એ ઘણા રાજકીય પક્ષોના ડિજિટલ અભિયાનની જવાબદારી લીધી છે. જેમાં AITC અને YSR કોંગ્રેસ સામેલ છે. આ ઉપરાંત, I-PAC એ 2021 માં તમિલનાડુ વિધાનસભા ચૂંટણીમાં DMK અને 2020 માં દિલ્હી વિધાનસભા ચૂંટણીમાં આમ આદમી પાર્ટી માટે પણ કામ કર્યું છે.

સત્તાવાર પૃષ્ઠ પર કોણે કેટલો ખર્ચ કર્યો

ધ હિંદુ બિઝનેસ લાઇન મુજબ, છેલ્લા પાંચ વર્ષમાં ભાજપના સત્તાવાર પેજ પર પ્રચાર માટે 10.27 કરોડ રૂપિયા ખર્ચવામાં આવ્યા છે. આ પછી કૂપ એપ પર 7.2 કરોડ રૂપિયા ખર્ચ કરવામાં આવ્યા છે.

ટીએમસીના પેજ બંગ્લાર ગોરબો મમત પર 5.86 કરોડ રૂપિયાનો ખર્ચ કરવામાં આવ્યો છે. ફેસબુક પર રાજકીય પક્ષોને લગતા 15 પેજમાંથી જેના પર સૌથી વધુ પૈસા ખર્ચવામાં આવ્યા છે, તેમાં 6 પેજ બીજેપીના અને 2 પેજ કોંગ્રેસના છે.

આ સિવાય દિલ્હીના સીએમ અરવિંદ કેજરીવાલ વિરુદ્ધ પ્રચાર કરતા પેજ 'એક ધોખો કેજરીવાલ ને' પર છેલ્લા 5 વર્ષમાં 3.19 કરોડ રૂપિયા ખર્ચવામાં આવ્યા છે.

પહેલા આ પેજનું નામ 'પલટુ એક્સપ્રેસ' હતું. આ સિવાય 'ઉલ્ટા ચશ્મા' નામનું એક પેજ છે જેમાં વિપક્ષી ગઠબંધનનો હિસ્સો રહેલા રાહુલ ગાંધી, મમતા બેનર્જી અને અરવિંદ કેજરીવાલ જેવા નેતાઓ વિરુદ્ધ પ્રચાર કરવામાં આવે છે. છેલ્લા પાંચ વર્ષમાં આના પર 1.93 કરોડ રૂપિયાનો ખર્ચ કરવામાં આવ્યો છે.