Lok Sabha Elections 2024, Model Code of Conduct: દેશમાં મુક્ત અને નિષ્પક્ષ ચૂંટણીઓ યોજવા માટે, ભારતના ચૂંટણી પંચે આદર્શ આચાર સંહિતા અથવા આદર્શ આચાર સંહિતા બનાવી છે. આદર્શ આચાર સંહિતા એ કાયદા દ્વારા લાવવામાં આવેલી જોગવાઈ નથી. તે તમામ રાજકીય પક્ષોની સર્વસંમતિથી અમલમાં મુકાયેલી એક પ્રણાલી છે, જેનું દરેક વ્યક્તિએ પાલન કરવું જોઈએ. આદર્શ આચાર સંહિતા સૌપ્રથમ વર્ષ 1960માં કેરળ વિધાનસભાની ચૂંટણીમાં લાગુ કરવામાં આવી હતી, જેમાં આ અંતર્ગત જણાવવામાં આવ્યું હતું કે ઉમેદવાર શું કરી શકે અને શું ન કરી શકે.આ પછી વર્ષ 1962માં યોજાયેલી લોકસભાની ચૂંટણીમાં પહેલીવાર ચૂંટણી પંચે તમામ રાજકીય પક્ષોને આ સંહિતા વિશે જાગૃત કર્યા હતા.લોકોમાં 1967ની સભા અને વિધાનસભાની ચૂંટણીઓ, ચૂંટણી પંચે તમામ સરકારોને તેનો અમલ કરવા જણાવ્યું હતું અને આ ચલણ આજે પણ ચાલુ છે. સમયાંતરે ચૂંટણી પંચ તેની માર્ગદર્શિકા બદલતું રહે છે.
ચૂંટણીની તારીખોની જાહેરાત સાથે આચારસંહિતા અમલમાં આવે છે, જે ચૂંટણીના પરિણામો જાહેર ન થાય ત્યાં સુધી અમલમાં રહે છે. ચૂંટણીમાં ભાગ લેનાર રાજકીય પક્ષો, ઉમેદવારો, સરકાર અને વહીવટીતંત્ર સહિત ચૂંટણી સાથે સંકળાયેલા તમામ લોકો જરૂરી છે. આ નિયમોનું પાલન કરવાની જવાબદારી છે.
આચારસંહિતામાં કઈ ક્રિયાઓ પર પ્રતિબંધ છે?
- ચૂંટણી પંચે આચારસંહિતા લાગુ થયા બાદ કઈ પ્રવૃત્તિઓ પર પ્રતિબંધ મુકવામાં આવશે તે અંગે માર્ગદર્શિકા બનાવી છે. આ કેટલાક મુખ્ય માર્ગદર્શિકા છે.
- આચારસંહિતા લાગુ થયા બાદ કેન્દ્ર કે રાજ્ય સરકાર દ્વારા કોઈ નવી યોજનાઓ કે નવી જાહેરાતો કરી શકાશે નહીં.કોઈ ભૂમિપૂજન અને ઉદ્ઘાટન થઈ શકતા નથી.
- ચૂંટણીની તૈયારીઓ માટે સરકારી સાધનોનો ઉપયોગ કરી શકતા નથી. સરકારી વાહનો, બંગલા, વિમાન વગેરેનો ઉપયોગ પ્રતિબંધિત રહે છે.
- આચારસંહિતા લાગુ થતાની સાથે જ દિવાલો પર લખેલા પાર્ટી સંબંધિત તમામ સૂત્રો અને પ્રચાર સામગ્રી દૂર કરવામાં આવે છે. હોર્ડિંગ્સ, બેનરો અને પોસ્ટરો પણ દૂર કરવામાં આવે છે.
- રાજકીય પક્ષોએ રેલી, સરઘસ કે સભાઓ માટે પરવાનગી લેવી પડશે.
- ચૂંટણી દરમિયાન ધાર્મિક સ્થળો અને પ્રતીકોનો ઉપયોગ કરવામાં આવશે નહીં.
- મતદારોને કોઈપણ રીતે લાંચ આપી શકાય નહીં.લાંચના આધારે મત મેળવી શકાય નહીં.
- કોઈપણ ઉમેદવાર કે પક્ષ પર અંગત હુમલા ન કરી શકાય.
- મતદારોને મતદાન મથકો સુધી લઈ જવા માટે વાહનો આપી શકાશે નહીં.
- મતદાનના દિવસે અને તેના 24 કલાક પહેલા કોઈને પણ દારૂનું વિતરણ કરી શકાશે નહીં.
નિયમોનો ભંગ થશે તો શું પગલાં લેવાશે?
આચારસંહિતા લાગુ થતાંની સાથે જ સરકારી કર્મચારીઓ ચૂંટણી પ્રક્રિયા પૂર્ણ ન થાય ત્યાં સુધી ચૂંટણી પંચના કર્મચારી બની જાય છે. તેઓ પંચ દ્વારા આપવામાં આવેલી માર્ગદર્શિકા મુજબ કામ કરે છે અને ચૂંટણી પંચ દ્વારા જારી કરાયેલી સૂચનાઓનું પાલન કરે છે તેની પણ ખાતરી કરે છે. જો કોઈ આ નિયમોનું પાલન કરતું નથી, અથવા તેનું ઉલ્લંઘન કરતું જોવા મળે છે, તો ચૂંટણી પંચ તેની સામે પગલાં લઈ શકે છે. ઉમેદવારને ચૂંટણી લડતા અટકાવી શકાય છે અથવા તેની સામે એફઆઈઆર નોંધવામાં આવી શકે છે.