વૈશ્વિક કોરોના મહામારી વચ્ચે યુક્રેનના યુદ્ધ અને તાઇવાન વિવાદમાં ભારત વિશ્વમાં નવી વિશ્વ વ્યવસ્થામાં ઉભરી રહ્યું છે. ભારત તેના કેન્દ્રમાં છે. બ્રિક્સ અને એસસીઓથી લઈને ક્વાડ સુધીના વિવિધ અને ક્યારેક વિરોધાભાસી ઉદ્દેશ્યો સાથે રચાયેલા તમામ બહુરાષ્ટ્રીય જૂથોમાં ભારતની ભાગીદારી મહત્વપૂર્ણ માનવામાં આવે છે.
બ્રિક્સની સ્થાપના આ સહસ્ત્રાબ્દીના પ્રથમ દાયકાના પ્રારંભિક વર્ષોમાં રશિયા, ચીન, ભારત, બ્રાઝિલ અને દક્ષિણ આફ્રિકા દ્વારા કરવામાં આવી હતી અને તેનો હેતુ યુએસ અને પશ્ચિમની આગેવાની હેઠળની નાણાકીય સંસ્થાઓ અને આર્થિક પ્રણાલીઓનો સામનો કરવાનો હતો. જો કે, એક દાયકા કરતાં વધુ સમય પછી, ભારતે આરામથી ચાર દેશોની ક્વોડમાં પોતાને સ્થાપિત કર્યું કારણ કે તેના રાષ્ટ્રીય હિતમાં વિવિધ ક્ષેત્રોમાં ચીની આક્રમકતા સામે વ્યૂહરચના બદલવાની માગણી કરવામાં આવી હતી. પરંતુ શીત યુદ્ધ-યુગના બિન-સંરેખણથી વિપરીત, એવું કહેવું ખોટું નથી કે નવી વિશ્વ વ્યવસ્થામાં ભૌગોલિક રાજકીય સમીકરણો જૂની વફાદારી અથવા વૈચારિક ગતિરોધથી ઓછા માપવામાં આવશે અને વ્યવહારો અને રાષ્ટ્રીય પ્રાથમિકતાઓથી પ્રેરિક હશે.
શીત યુદ્ધના અંતથી ભારત માટે 10-સભ્ય આસિયાનથી લઈ 28-સદસ્યના યુરોપિયન યુનિયન, મધ્ય એશિયાથી લઈ ખાડી સુધી આફ્રિકા અને અહીં સુધી કે લેટિન અમેરિકન આર્થિક બ્લોક MERCOSUR સુધીના દેશોના પ્રતિસ્પર્ધી જૂથો સાથે પોતાના જોડાણમાં વિવિધતા લાવવા અને તેને ઊંડા કરવા માટેના દરવાજા ખોલી નાખ્યા છે. એકમાત્ર બાકી રહેલી મહાસત્તા યુએસએ ઉપરાંત, રશિયા સાથે તેના સમય-ચકાસાયેલ વ્યૂહાત્મક સંબંધો જાળવી રાખે છે.
ભારતની આર્થિક ક્ષમતાને મહેસૂસ કરતા અને પશ્ચિમી પ્રૌઘોગિકી, ઉપકરણ અને ઉત્પાદનો માટેના વિશાળ ઉભરતા બજાર તરીકે, તે લગભગ $3 ટ્રિલિયનની અર્થવ્યવસ્થા સાથે વિશ્વની છઠ્ઠી સૌથી મોટી અર્થવ્યવસ્થામાં વિકસ્યું છે. સંયુક્ત રાજ્ય અમેરિકાએ ભારત સાથે રણનીતિક જોડાણ શરૂ કરવા માટે એક શાનદર પગલું ભર્યું છે. 1992 ની મલબાર મેરીટાઇમ પહેલ હવે ચાર દેશોના ઈન્ડો-પેસિફિક જૂથમાં છે, એટલે કે QUAD — જેમાં ભારત, યુએસ, ઑસ્ટ્રેલિયા અને જાપાનનો સમાવેશ થાય છે — જેનો બિનસત્તાવાર ઉદ્દેશ્ય ચીનની આક્રમકતા અને વિસ્તરણવાદી નીતિઓને રોકવાનો અને 2049 સુધી યુએસએને બદલે પૃથ્વી પરના સૌથી શક્તિશાળી રાષ્ટ્ર તરીકે ડ્રેગનના અનુમાનિત ઉદયને રોકવાનો છે.
કોવિડ પછીની દુનિયાએ, રશિયા-યુક્રેન સંઘર્ષ સાથે, વૈશ્વિક પુનઃ સંરેખણની પ્રક્રિયાને વેગ આપ્યો છે. અને આ ઝડપથી બદલાતા ભૌગોલિક રાજકીય લેન્ડસ્કેપમાં, ભારત એક તરફ રશિયા-ચીન કેમ્પ, બીજી તરફ યુએસ-જાપાન-યુરોપ-ઓસ્ટ્રેલિયા કેમ્પ જેવા હરીફ જૂથોના પ્રિય તરીકે ઉભરી આવ્યું છે.
જ્યારે બ્રિક્સનો ઇરાદો યુએસ અને પશ્ચિમની આગેવાની હેઠળની નાણાકીય સંસ્થાઓના આર્થિક વર્ચસ્વને પડકારવાનો હતો, ત્યારે ભારત, તેના અગ્રણી સભ્ય હોવા છતાં, યુએસ, યુરોપ, જાપાન અને ઓસ્ટ્રેલિયા જેવી આર્થિક શક્તિઓ સાથે તેની વ્યૂહાત્મક જોડાણને આગળ વધારતું રહ્યું.
[Disclaimer: આ વેબસાઇટ પર વિવિધ લેખકો અને સહભાગીઓ દ્વારા વ્યક્ત કરાયેલા માન્યતાઓ અને મંતવ્યો વ્યક્તિગત છે.]