Google Pay security issue: ભારતમાં ઝડપથી વધી રહેલા ડિજિટલ પેમેન્ટ વચ્ચે, ટેલિકમ્યુનિકેશન વિભાગ (DoT) ના મતે, દેશમાં દરેક ત્રીજું UPI પેમેન્ટ અસુરક્ષિત છે. આની પાછળનું મુખ્ય કારણ એ છે કે બહુરાષ્ટ્રીય કંપની Google Pay એ હજી સુધી સરકારી સુરક્ષા સિસ્ટમ, ફ્રોડ રિસ્ક ઈન્ડિકેટર (FRI), અપનાવવામાં વિલંબ કર્યો છે. FRI સિસ્ટમ છેતરપિંડી કરી શકે તેવા મોબાઇલ નંબરોને ઓળખીને વ્યવહારોને અવરોધિત કરે છે. જ્યાં PhonePe અને Paytm જેવી એપ્લિકેશનોએ FRI અપનાવીને અનુક્રમે ₹125 કરોડ અને ₹68 કરોડના સંભવિત ફ્રોડ વ્યવહારોને સફળતાપૂર્વક અટકાવ્યા છે, ત્યાં Google Pay (જે ઓગસ્ટ 2025 માં આશરે 35% UPI વ્યવહારો સંભાળે છે) ની આ સિસ્ટમ ન અપનાવવાની નીતિ લાખો વપરાશકર્તાઓના નાણાંને ઓનલાઈન છેતરપિંડીના જોખમમાં મૂકે છે.
ડિજિટલ પેમેન્ટ જોખમ: Google Pay શા માટે પાછળ પડ્યું?
ભારતમાં ડિજિટલ પેમેન્ટનું પ્રમાણ સતત વધી રહ્યું છે. દરરોજ લાખો લોકો UPI દ્વારા નાણાંની લેવડદેવડ કરે છે. જોકે, આ ઝડપ સાથે ઓનલાઈન છેતરપિંડીના કિસ્સાઓ પણ ચિંતાજનક રીતે વધ્યા છે. ટેલિકમ્યુનિકેશન વિભાગ (DoT) મુજબ, આનું મુખ્ય કારણ એ છે કે દેશના મોટા UPI માર્કેટ શેર ધરાવતા પ્લેટફોર્મ Google Pay દ્વારા કેન્દ્ર સરકાર દ્વારા વિકસાવવામાં આવેલી ફ્રોડ રિસ્ક ઈન્ડિકેટર (FRI) સુરક્ષા સિસ્ટમને હજી સુધી અપનાવવામાં આવી નથી.
DoT સચિવ નીરજ મિત્તલે સમજાવ્યું કે PhonePe અને Paytm જેવી અન્ય મુખ્ય UPI એપ્લિકેશનોએ આ સુરક્ષા સિસ્ટમ લાગુ કરી છે, જેનાથી તેમના પ્લેટફોર્મની સુરક્ષા વધી છે. જોકે, Google Pay (જે બહુરાષ્ટ્રીય કંપની હોવાનું કારણ આપીને) આ તકનીકી પ્રક્રિયામાં સમય લાગી રહ્યો હોવાનું જણાવી રહ્યું છે. આ વિલંબ સીધો જ લાખો ભારતીય વપરાશકર્તાઓના પૈસાને જોખમમાં મૂકે છે.
FRI સિસ્ટમ: ડિજિટલ સુરક્ષાનું મહત્ત્વનું કવચ
ફ્રોડ રિસ્ક ઈન્ડિકેટર (FRI) સિસ્ટમ ડિજિટલ વ્યવહારોને સુરક્ષિત કરવામાં અત્યંત મહત્ત્વપૂર્ણ છે. આ સિસ્ટમ એવા મોબાઇલ નંબરોને ઓળખે છે જે છેતરપિંડીમાં સામેલ હોઈ શકે છે અને તે મુજબ શંકાસ્પદ વ્યવહારોને ચેતવણી આપે છે અથવા અવરોધિત કરે છે. આનાથી UPI અને ઓનલાઈન ચુકવણીઓમાં છેતરપિંડીનું જોખમ ઘટે છે.
FRI અપનાવનાર અન્ય એપ્લિકેશનોની સફળતા આ સિસ્ટમની અસરકારકતા સાબિત કરે છે:
- PhonePe: આ એપ્લિકેશને FRI લાગુ કરીને ₹125 કરોડના સંભવિત છેતરપિંડીભર્યા વ્યવહારોને અટકાવ્યા.
- Paytm: આ પ્લેટફોર્મે ₹68 કરોડની છેતરપિંડીને સફળતાપૂર્વક રોકી.
ઓગસ્ટ 2025 માં, Google Pay દ્વારા 7063.76 મિલિયન વ્યવહારો પ્રક્રિયા કરવામાં આવ્યા હતા, જેનું કુલ મૂલ્ય ₹8,83,682.27 કરોડ હતું. આ આંકડો તમામ UPI વ્યવહારોના આશરે 35% જેટલો છે. આટલો મોટો હિસ્સો સંભાળતા પ્લેટફોર્મ પર સુરક્ષાની ખામી ગ્રાહકો માટે ગંભીર જોખમ ઊભું કરે છે.
સરકાર અને RBI ના કડક પગલાં
જૂન 2025 માં, રિઝર્વ બેંક ઓફ ઇન્ડિયા (RBI) એ તમામ બેંકો અને ચુકવણી સંસ્થાઓ માટે FRI સિસ્ટમ અપનાવવાનું ફરજિયાત બનાવ્યું હતું. આનો ઉદ્દેશ્ય લોકોને ઓનલાઈન છેતરપિંડીથી બચાવવાનો અને સુરક્ષિત ડિજિટલ વ્યવહારો સુનિશ્ચિત કરવાનો છે.
વળી, DoT એ છેતરપિંડીમાં સામેલ થવા બદલ અત્યાર સુધીમાં 9.42 લાખ સિમ કાર્ડ અને 2.63 લાખ IMEI નંબરોને બ્લોક કર્યા છે, જે ડિજિટલ સુરક્ષા પ્રત્યે સરકારની ગંભીરતા દર્શાવે છે. Google Indiaના ગવર્નમેન્ટ અફેર્સ હેડ રાજેશ રંજને જણાવ્યું હતું કે કંપની FRI ને એકીકૃત કરવા માટે DoT સાથે કામ કરી રહી છે અને તેમની પોતાની AI-આધારિત સુરક્ષા પહેલ "DigiKavach" પણ છેતરપિંડી અટકાવવામાં મદદ કરે છે. જોકે, Googleના નિવેદનોમાં વિરોધાભાસ હોવાથી ગ્રાહકોમાં વિશ્વાસનો સવાલ ઊભો થયો છે.