family pension rules: કેન્દ્ર સરકારે કૌટુંબિક પેન્શનના નિયમો અંગે એક મહત્ત્વની સ્પષ્ટતા જારી કરી છે, ખાસ કરીને એવા કિસ્સાઓમાં જ્યાં મૃત સરકારી કર્મચારીને એક કરતાં વધુ પત્નીઓ હોય. કર્મચારી, જાહેર ફરિયાદ અને પેન્શન મંત્રાલય (DoPPW) હેઠળના પેન્શન અને પેન્શનરોના કલ્યાણ વિભાગે (O.M. No. 1/1(33)/2024-P&PW(K)/9629) હેઠળ સ્પષ્ટ કર્યું છે કે, સેન્ટ્રલ સિવિલ સર્વિસીસ (પેન્શન) રૂલ્સ, 2021 ના નિયમ 50(6)(1) મુજબ, 'વિધવા' અથવા 'વિધુર'નો અર્થ માત્ર કાયદેસર રીતે પરિણીત જીવનસાથી જ થાય છે. જો એકથી વધુ વિધવા હોય, તો નિયમ 50(8)(c) મુજબ પેન્શન બંને વિધવાઓને સમાન હિસ્સામાં ચૂકવવામાં આવશે, સિવાય કે બીજા લગ્ન હિન્દુ લગ્ન અધિનિયમ, 1955 નું ઉલ્લંઘન કરતા હોય. આવા વિવાદાસ્પદ કિસ્સાઓમાં, વિભાગોને કાનૂની બાબતોના વિભાગ પાસેથી સલાહ લેવાની ફરજિયાતપણે સૂચના આપવામાં આવી છે.
બહુપત્નીત્વના કિસ્સામાં કૌટુંબિક પેન્શનનું વિતરણ
પેન્શન અને પેન્શનરોના કલ્યાણ વિભાગ (DoPPW) એ તમામ કેન્દ્ર સરકારના વિભાગોને માર્ગદર્શન આપ્યું છે કે મૃત સરકારી કર્મચારી અથવા પેન્શનરના કિસ્સામાં એક કરતાં વધુ પત્નીઓ બચી જાય તો પેન્શનની ચુકવણી કેવી રીતે કરવી.
નિયમોની મુખ્ય જોગવાઈ:
- કાયદેસર જીવનસાથી: નિયમ 50(6)(1) માં સ્પષ્ટ છે કે કૌટુંબિક પેન્શન મેળવવા માટે 'વિધવા' અથવા 'વિધુર' એ મૃત કર્મચારી સાથે કાયદેસર રીતે પરિણીત હોવા જોઈએ.
- એક કરતાં વધુ વિધવા: જો મૃત સરકારી કર્મચારી અથવા પેન્શનરને એક કરતાં વધુ વિધવા હોય, તો નિયમ 50(8)(c) મુજબ કૌટુંબિક પેન્શન બંનેને સમાન હિસ્સામાં (in equal shares) ચૂકવવામાં આવશે.
- હિસ્સો આગળ કોને મળશે: જો કોઈ વિધવા મૃત્યુ પામે અથવા પેન્શન માટે પાત્ર ન રહે, તો તેનો હિસ્સો તેના પાત્ર બાળકો દ્વારા વહેંચવામાં આવશે.
હિન્દુ લગ્ન અધિનિયમ અને બીજા લગ્નનો કાયદેસર દરજ્જો
DoPPW એ એવા કિસ્સાઓ પર ભાર મૂક્યો છે જ્યાં કર્મચારી હિન્દુ લગ્ન અધિનિયમ, 1955 હેઠળ આવરી લેવામાં આવે છે. વિભાગે સ્પષ્ટપણે જણાવ્યું છે કે:
"પહેલી પત્ની જીવિત હોય ત્યારે બીજા લગ્ન કરવા એ હિન્દુ લગ્ન અધિનિયમ, 1955 નું ઉલ્લંઘન છે, અને તે CCS (પેન્શન) નિયમો, 2021 ની જોગવાઈઓથી પણ વિરુદ્ધ છે."
આથી, બહુપત્નીત્વના મામલામાં પેન્શનની પાત્રતા નક્કી કરતી વખતે, Адમિનિસ્ટ્રેટિવ ઓથોરિટી (વહીવટી સત્તાધિકારી) એ કાનૂની જોગવાઈઓનું ગહન મૂલ્યાંકન કરવું ફરજિયાત છે. જો કોઈ વિવાદ ઊભો થાય, તો ટ્રિબ્યુનલ અથવા કોર્ટમાં રજૂ થતા તમામ દસ્તાવેજો નિયમો અને માર્ગદર્શિકા અનુસાર સખત રીતે તૈયાર કરવા જોઈએ.
કાનૂની સલાહ અને પાલનની આવશ્યકતા
પેન્શન બાબતોના સમાધાનમાં સુસંગતતા અને કાનૂની પાલન જાળવવા માટે સરકારે નીચેના પગલાં લેવા ફરજિયાત બનાવ્યા છે:
- કાનૂની સલાહ: બે પત્નીઓ સાથે સંકળાયેલા કૌટુંબિક પેન્શનના કેસોમાં નિર્ણય લેતા પહેલા કાનૂની બાબતોના વિભાગ (Department of Legal Affairs) પાસેથી સલાહ લેવી ફરજિયાત છે.
- જાણકારી: સંબંધિત મંત્રાલય અથવા વિભાગમાં પેન્શન બાબતોના પ્રભારી અધિકારીને પણ આવા કેસોની જાણ કરવી જોઈએ.
કૌટુંબિક પેન્શન પ્રાથમિકતા ક્રમ અને ઉન્નત પેન્શન
સરકારે કૌટુંબિક પેન્શન મેળવવા માટેનો પ્રાથમિકતા ક્રમ પણ પુનરોચ્ચાર કર્યો છે, જે નિયમ 50(6) મુજબ નક્કી કરવામાં આવે છે:
- પ્રથમ: વિધવા અથવા વિધુર (નિવૃત્તિ પછી લગ્ન કરેલા જીવનસાથી અને ન્યાયિક રીતે અલગ થયેલા જીવનસાથી સહિત).
- બીજું: બાળકો (દત્તક લીધેલા, સાવકા બાળકો અને નિવૃત્તિ પછી જન્મેલા બાળકો સહિત).
- ત્રીજું: આશ્રિત માતાપિતા.
- ચોથું: માનસિક અથવા શારીરિક અપંગતા ધરાવતા આશ્રિત ભાઈ-બહેનો.
વધુમાં, DoPPW એ સ્પષ્ટ કર્યું છે કે જો કોઈ સરકારી કર્મચારી નિવૃત્તિ પછી મૃત્યુ પામે છે, તો તેમના પરિવારને નિયમ 50(2)(a)(iii) અનુસાર ઉન્નત દરે (Enhanced Rate) કૌટુંબિક પેન્શન મળશે. આ ઉન્નત પેન્શન સાત વર્ષ માટે અથવા કર્મચારી 67 વર્ષની ઉંમર સુધી પહોંચે ત્યાં સુધી (જે પણ વહેલું હોય) ચૂકવવામાં આવશે. આ નિયમ સેન્ટ્રલ હેલ્થ સર્વિસ (CHS) ના ડોકટરો સહિત તમામ કર્મચારીઓને લાગુ પડશે, તેમની નિવૃત્તિ વયને ધ્યાનમાં લીધા વિના.