New Cheque clearance rules: ભારતીય બેંકિંગ સિસ્ટમમાં 4 ઓક્ટોબર, 2025 થી, એક મોટો અને ક્રાંતિકારી ફેરફાર અમલમાં આવ્યો છે. રિઝર્વ બેંક ઓફ ઇન્ડિયા (RBI) ની નવી ફાસ્ટ ચેક ક્લિયરન્સ સિસ્ટમ હેઠળ, હવે ચેક ક્લિયર થઈ જશે અને તેનું ફંડ બેંક ખાતામાં માત્ર થોડા કલાકોમાં જમા થઈ જશે. અગાઉ, ચેક ટ્રંકેશન સિસ્ટમ (CTS) હેઠળ ચેક ક્લિયરન્સમાં ઓછામાં ઓછા 1 થી 2 દિવસનો સમય લાગતો હતો, જે કટોકટીની પરિસ્થિતિઓમાં ખૂબ જ મુશ્કેલીભર્યું હતું. હવે, બેંક કાર્યકારી દિવસો દરમિયાન ચેકને સતત ધોરણે સ્કેન, રજૂ અને ક્લિયર કરવામાં આવશે. RBI દ્વારા CTS ને સતત ક્લિયરિંગમાં રૂપાંતરિત કરવાનો આ નિર્ણય બે તબક્કામાં અમલમાં મૂકવામાં આવી રહ્યો છે, જેમાંથી પહેલો તબક્કો આજથી શરૂ થયો છે, જેનાથી ગ્રાહકોને ઝડપી અને સુરક્ષિત ચુકવણીનો લાભ મળશે.
ચેક ક્લિયરન્સમાં CTS ની ભૂમિકા અને નવા નિયમોનો પહેલો તબક્કો
ચેક ટ્રંકેશન સિસ્ટમ (CTS) એ એક ઇલેક્ટ્રોનિક ચેક ક્લિયરન્સ પ્રક્રિયા છે જે ભૌતિક ચેકના પરિવહનની જરૂરિયાતને દૂર કરે છે. આ સિસ્ટમ ચેકની ઇલેક્ટ્રોનિક છબીઓ અને ડેટા મેળવીને ચુકવણી કરતી બેંકને મોકલે છે. નવા નિયમ હેઠળ, RBI એ CTS માં સતત ક્લિયરિંગ અને પ્રાપ્તિ પર સમાધાન લાવવાનો નિર્ણય લીધો છે.
પહેલો તબક્કો (4 ઓક્ટોબર, 2025 થી 2 જાન્યુઆરી, 2026)
- ક્લિયરન્સ માટે સવારે 10:00 થી સાંજે 4:00 વાગ્યા સુધી એક જ પ્રેઝન્ટેશન સત્ર રહેશે.
- બેંક શાખાઓ દ્વારા મળેલા ચેકને સ્કેન કરીને તાત્કાલિક અને સતત ક્લિયરિંગ માટે મોકલવામાં આવશે.
- ડ્રોઈ બેંક (જે બેંક પર ચેક લખાયો છે) દરેક ચેક માટે પોઝિટિવ કન્ફર્મેશન (ચુકવણીપાત્ર ચેક માટે) અથવા નેગેટિવ કન્ફર્મેશન (ચુકવણીપાત્ર ન હોય તેવા ચેક માટે) જારી કરશે.
- આ તબક્કા દરમિયાન, ડ્રોઈ બેંકોએ નિયુક્ત પુષ્ટિકરણ સત્ર (સાંજે 7:00 વાગ્યા) ના અંત સુધીમાં ચેકની પુષ્ટિ કરવાની રહેશે, અન્યથા તે ચેક સ્વીકારાયેલા ગણાશે.
બીજો તબક્કો અને ફંડ જમા થવાની પ્રક્રિયા
બીજો તબક્કો (3 જાન્યુઆરી, 2026 થી): બીજા તબક્કામાં, ચેક માટે આઇટમ સમાપ્તિ સમય બદલીને T + 3 'ક્લિયર' કલાક કરવામાં આવશે.
- ઉદાહરણ તરીકે: જો ડ્રોઈ બેંકો દ્વારા સવારે 10:00 થી 11:00 વાગ્યાની વચ્ચે ચેક પ્રાપ્ત થાય, તો તેની પુષ્ટિ બપોરે 2:00 વાગ્યા સુધીમાં (11:00 વાગ્યાથી 3 કલાક) હકારાત્મક કે નકારાત્મક રીતે થવી જોઈએ.
- જો ચેકની પુષ્ટિ 3 કલાકની અંદર ન થાય, તો તે ચેક બપોરે 2:00 વાગ્યે સ્વીકારાયેલા ગણાશે અને સમાધાન માટે સમાવવામાં આવશે.
ક્લિયરિંગ કોર્પોરેશનની મુખ્ય ભૂમિકા: RBI એ જણાવ્યું છે કે સમાધાન પૂર્ણ થયા પછી, ક્લિયરિંગ કોર્પોરેશન સકારાત્મક અને નકારાત્મક પુષ્ટિકરણની જાણ પ્રસ્તુતકર્તા બેંકને કરશે. પ્રસ્તુતકર્તા બેંક આ માહિતીના આધારે, સફળ સમાધાનના એક કલાકની અંદર ગ્રાહકને તાત્કાલિક ચુકવણી જારી કરશે. આ નવી વ્યવસ્થાથી ચેક ક્લિયરન્સની પ્રક્રિયામાં અભૂતપૂર્વ ઝડપ આવશે. RBI એ તમામ બેંકોને આ ફેરફારો વિશે તેમના ગ્રાહકોને સંપૂર્ણપણે જાણ કરવા અને નિર્ધારિત તારીખો પર CTS હેઠળ સતત ક્લિયરિંગમાં ભાગ લેવા માટે તૈયાર રહેવા નિર્દેશ આપ્યો છે.