Bihar Assembly Election 2025: 2025 ની બિહાર વિધાનસભા ચૂંટણીમાં NDA ને 243 માંથી 202 બેઠકોની પ્રચંડ બહુમતી મળી છે, જ્યારે મહાગઠબંધન (વિપક્ષ) 35 બેઠકો પર સમેટાઈ ગયું છે. ત્યારે, એક રાજકીય પ્રશ્ન ચર્ચાઈ રહ્યો છે કે જો આ તમામ 35 વિપક્ષી ધારાસભ્યો સામૂહિક રાજીનામું આપી દે તો શું વિધાનસભાનું કામકાજ ઠપ્પ થઈ જશે? આ લેખમાં, અમે આ બંધારણીય સ્થિતિનું વિશ્લેષણ કરીશું. નિયમો સ્પષ્ટપણે દર્શાવે છે કે આવા સામૂહિક રાજીનામાથી વિધાનસભાની કાર્યવાહી કાયદાકીય રીતે અટકતી નથી, પરંતુ તેની લોકશાહી પ્રક્રિયા પર ગંભીર રાજકીય અસર ચોક્કસપણે પડે છે.
સામૂહિક રાજીનામા બાદ વિધાનસભાની સ્થિતિ
સૌપ્રથમ, એ સમજવું જરૂરી છે કે વિપક્ષી ધારાસભ્યોના રાજીનામાથી ગૃહનું શાસન કે કાર્યવાહી અટકતી નથી. જ્યારે વિધાનસભા અધ્યક્ષ (સ્પીકર) આ રાજીનામા સ્વીકારે છે, ત્યારે તે બેઠકો ખાલી જાહેર થાય છે. આનાથી ગૃહની કુલ સભ્ય સંખ્યા અસ્થાયી રૂપે ઘટી જાય છે, પરંતુ સરકારની બહુમતી પ્રમાણસર વધુ મજબૂત બને છે. શાસન ચલાવવા માટે સરકાર પાસે સ્પષ્ટ બહુમતી હોવી જરૂરી છે, જે NDA પાસે 202 બેઠકો સાથે યથાવત રહે છે.
'કોરમ'નો નિયમ અને ગૃહની કાર્યવાહી
વિધાનસભાની કાર્યવાહી ચલાવવા માટે 'કોરમ' (Quorum) ની ભૂમિકા સૌથી મહત્વપૂર્ણ છે. ભારતીય બંધારણ મુજબ, ગૃહની કાર્યવાહી ચલાવવા માટે કુલ સભ્યોના માત્ર દસમા ભાગ (1/10th) ની હાજરી જ જરૂરી છે. બિહાર વિધાનસભાની 243 બેઠકો મુજબ, આ સંખ્યા ઘણી ઓછી હોય છે. આ સ્થિતિમાં, શાસક પક્ષ (NDA) પોતાના 202 ધારાસભ્યોના દમ પર સરળતાથી આ કોરમની જરૂરિયાત પૂરી કરી શકે છે. આનો સીધો અર્થ એ છે કે વિધાનસભા સત્રો બોલાવવા, બજેટ પસાર કરવું અને અન્ય કાયદાકીય ચર્ચાઓ કોઈપણ બંધારણીય અવરોધ વિના ચાલુ રહી શકે છે.
પેટાચૂંટણી અને બંધારણીય સ્થિરતા
ધારાસભ્યોની બેઠકો ખાલી થવાથી બીજી બંધારણીય પ્રક્રિયા શરૂ થાય છે, જેને પેટાચૂંટણી (By-elections) કહેવાય છે. ચૂંટણી પંચ માટે બંધારણીય રીતે ફરજિયાત છે કે કોઈપણ ખાલી બેઠક પર 6 મહિનાની અંદર પેટાચૂંટણી યોજવી પડે (સિવાય કે વિધાનસભાની સંપૂર્ણ મુદત પૂરી થવામાં ઓછો સમય બાકી હોય). આ પ્રક્રિયા સુનિશ્ચિત કરે છે કે લોકશાહી પ્રતિનિધિત્વ આખરે પુનઃસ્થાપિત થાય, ભલે વિપક્ષ અસ્થાયી રૂપે ગૃહમાંથી ગેરહાજર રહે.
શું રાષ્ટ્રપતિ શાસન લાગે?
એ નોંધવું અગત્યનું છે કે વિપક્ષી ધારાસભ્યોના સામૂહિક રાજીનામાથી રાજ્યમાં કોઈ બંધારણીય કટોકટી સર્જાતી નથી. જ્યાં સુધી શાસક પક્ષ પાસે ગૃહની ઘટેલી સંખ્યાના અડધાથી વધુ ધારાસભ્યોનું સમર્થન હોય, ત્યાં સુધી સરકાર સંપૂર્ણપણે સ્થિર રહે છે. આ પરિસ્થિતિમાં રાષ્ટ્રપતિ શાસન લાદવાનો કે વિધાનસભા ભંગ કરવાનો કોઈ પ્રશ્ન આપોઆપ ઉભો થતો નથી.
લોકશાહી પર ગંભીર અસર
જોકે, આ સમગ્ર ઘટનાની રાજકીય અને લોકશાહિક અસર ગંભીર હોય છે. ભલે વિધાનસભા બંધારણીય રીતે કાર્યરત રહે, પરંતુ મજબૂત વિપક્ષની ગેરહાજરી લોકશાહીના મૂળભૂત સિદ્ધાંતને નબળો પાડે છે. વિપક્ષ વિના, સરકારની નીતિઓની ચકાસણી થતી નથી, સરકારી કાર્યવાહી પર કોઈ પ્રશ્ન ઉઠાવનાર રહેતું નથી, અને શાસક પક્ષ પર કોઈ સંતુલન (Check and Balance) રહેતું નથી. આ સ્થિતિ લોકશાહી પ્રક્રિયા માટે નુકસાનકારક સાબિત થઈ શકે છે.