દેશમાં ચૂંટણી વખતે રાજકીય પક્ષો કરોડો અને અબજો રૂપિયાનો ખર્ચ કરે છે. આ ઉપરાંત દરેક ચૂંટણીમાં કરોડો રૂપિયાની રોકડ જપ્ત થતી હોવાની તસવીરો પણ સામે આવે છે. સરળ ભાષામાં કહીએ તો કોઈપણ રાજ્ય કે લોકસભાની ચૂંટણીમાં પાણીની જેમ પૈસા ખર્ચવામાં આવે છે. પરંતુ આજે અમે તમને છેલ્લી પાંચ ચૂંટણીના આંકડા જણાવવા જઈ રહ્યા છીએ. આ આંકડો સાંભળીને તમે કહેશો કે નાના દેશની આખી અર્થવ્યવસ્થા આટલી હશે. જાણો શું કહે છે ડેટા.
ચૂંટણી ખર્ચ
આગામી કેટલાક મહિનામાં દેશમાં લોકસભાની ચૂંટણી યોજાવા જઈ રહી છે. ચૂંટણી પ્રચાર દરમિયાન તમામ પક્ષો પ્રચાર પાછળ ઘણો ખર્ચ કરે છે. મળતી માહિતી મુજબ, ગત લોકસભા ચૂંટણીમાં લગભગ 8 અબજ ડોલર એટલે કે 55 હજાર કરોડ રૂપિયાનો ખર્ચ કરવામાં આવ્યો હતો. આ ચૂંટણીએ ખર્ચની બાબતમાં દુનિયાભરના દેશોના તમામ રેકોર્ડ તોડી નાખ્યા હતા.
મળતી માહિતી મુજબ, ગત લોકસભા ચૂંટણીની જેમ આ વખતે પણ ભારતની ચૂંટણી વિશ્વની સૌથી મોંઘી ચૂંટણી થવા જઈ રહી છે. જો આપણે ગ્રામ પંચાયતથી લઈને લોકસભા સુધીની ચૂંટણીઓ માટેનો એક વખતનો ખર્ચ ઉમેરીએ તો તે 10 લાખ કરોડ રૂપિયાને પાર કરે છે. નોંધનીય છે કે ઘણા મોટા રાજ્યોના બજેટ ભેગા કર્યા પછી પણ આ રકમ મળતી નથી. સેન્ટર ફોર મીડિયા સ્ટડીઝ અનુસાર, જો એક સપ્તાહમાં તમામ ચૂંટણીઓ યોજવામાં આવે તો 3 થી 5 લાખ કરોડ રૂપિયાની બચત થઈ શકે છે. રિપોર્ટ અનુસાર 2024ની લોકસભા ચૂંટણીમાં 1.20 લાખ કરોડ રૂપિયા ખર્ચ થવાની ધારણા છે. આમાં પણ સૌથી મોટો ભાગ ઉમેદવારોના પ્રચારનો છે.
વિધાનસભાની ચૂંટણીમાં સૌથી વધુ ખર્ચ
દેશભરમાં 4,500 વિધાનસભા સીટો છે. તેમની ચૂંટણી એક વખત કરાવવાનો ખર્ચ 3 લાખ કરોડ રૂપિયા છે. મહાનગરપાલિકામાં કુલ 500 બેઠકો છે. તેમની ચૂંટણી પાછળ એક લાખ કરોડ રૂપિયા ખર્ચવામાં આવે છે. આ સિવાય 650 જિલ્લા પરિષદની બેઠકો, 7,000 મંડલ બેઠકો અને 2.5 લાખ ગ્રામ પંચાયતની બેઠકો માટે લગભગ 4.30 લાખ કરોડ રૂપિયાનો ખર્ચ કરવામાં આવે છે.
70 લાખ સુધીની ખર્ચ મર્યાદા
લોકસભા ચૂંટણીમાં ઉમેદવાર 50 લાખથી 70 લાખ રૂપિયા સુધીનો ખર્ચ કરી શકે છે. જો કે, કેટલીકવાર તે ઉમેદવાર કયા રાજ્યમાંથી ચૂંટણી લડે છે તેના પર નિર્ભર કરે છે. અરુણાચલ પ્રદેશ, ગોવા અને સિક્કિમ સિવાયના અન્ય તમામ રાજ્યોમાં (ખર્ચ મર્યાદા 54 લાખ રૂપિયા), ઉમેદવાર પ્રચાર માટે વધુમાં વધુ 70 લાખ રૂપિયાનો ખર્ચ કરી શકે છે. આ મર્યાદા દિલ્હી માટે 70 લાખ અને અન્ય કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો માટે 54 લાખ છે. જ્યારે વિધાનસભા ચૂંટણી માટે મહત્તમ ખર્ચ મર્યાદા 20 લાખથી 28 લાખ રૂપિયાની વચ્ચે છે.
છેલ્લી પાંચ ચૂંટણીના આંકડા
ચૂંટણી પાછળનો ખર્ચ દરરોજ વધી રહ્યો છે. છેલ્લી 2019ની ચૂંટણીમાં આ ખર્ચ 550 અબજ રૂપિયા સુધી પહોંચી ગયો હતો. છેલ્લી પાંચ ચૂંટણીઓની સરખામણી દર્શાવે છે કે આ ખર્ચ પાંચ ગણાથી વધુ વધી ગયો છે. 1999માં લગભગ 100 કરોડ રૂપિયાનો ખર્ચ કરવામાં આવ્યો હતો. જ્યારે 2004માં 141 કરોડ રૂપિયા, 2009માં 200 કરોડ રૂપિયા અને 2014માં 300 કરોડ રૂપિયા ખર્ચવામાં આવ્યા હતા.