India census 2025 update: ભારતમાં આગામી વસ્તી ગણતરી (Census) એક ક્રાંતિકારી પરિવર્તન લાવવા જઈ રહી છે. દેશના ઇતિહાસમાં પહેલીવાર, નાગરિકો માટે એક ખાસ વેબ પોર્ટલ શરૂ કરવામાં આવશે જેના દ્વારા તેઓ પોતાની વિગતો જાતે સબમિટ કરી શકશે. આ પહેલનો મુખ્ય ઉદ્દેશ વસ્તી ગણતરી પ્રક્રિયાને આધુનિક બનાવવાનો અને ડેટાની ઝડપી ઉપલબ્ધતા સુનિશ્ચિત કરવાનો છે.

ડિજિટલ વસ્તી ગણતરી: કેવી રીતે કામ કરશે?

અધિકારીઓએ સોમવારે (7 જૂન 2025) જણાવ્યું હતું કે, આ દેશની પ્રથમ ડિજિટલ વસ્તી ગણતરી હશે. ગણતરીકારો (enumerators) એન્ડ્રોઇડ અને એપલ મોબાઇલ ફોન પરની એપ્લિકેશનોનો ઉપયોગ કરીને નાગરિકોનો ડેટા એકત્રિત કરશે. આ ઉપરાંત, નાગરિકો માટે સ્વ-વિગતો પૂરી પાડવા માટે એક ખાસ વેબ પોર્ટલ પણ ઉપલબ્ધ રહેશે, જે વસ્તી ગણતરીના બંને તબક્કા – હાઉસ લિસ્ટિંગ અને હાઉસિંગ સેન્સસ (HLO) અને વસ્તી ગણતરી (population enumeration) – માટે કાર્યરત રહેશે.

આ ડિજિટલ પહેલ ડેટા એકત્રિત કરવા અને તેને ઇલેક્ટ્રોનિક રીતે કેન્દ્રીય સર્વર પર મોકલવામાં ટેકનોલોજીનો ઉપયોગ કરશે, જેનાથી વસ્તી ગણતરીના ડેટાની ઝડપી ઉપલબ્ધતા સુનિશ્ચિત થશે. ડેટા સંગ્રહ, ટ્રાન્સમિશન અને સંગ્રહ સમયે અત્યંત કડક ડેટા સુરક્ષા પગલાં પણ અમલમાં મૂકવામાં આવશે.

વસ્તી ગણતરીના તબક્કા અને સમયરેખા

આગામી વસ્તી ગણતરી બે મુખ્ય તબક્કામાં હાથ ધરવામાં આવશે:

  • પ્રથમ તબક્કો (HLO): 1 એપ્રિલ, 2026 થી શરૂ થશે, જેમાં ઘરોની સૂચિ (House Listing) અને હાઉસિંગ ગણતરી કરવામાં આવશે.
  • બીજો તબક્કો (વસ્તી ગણતરી): 1 ફેબ્રુઆરી, 2027 થી શરૂ થશે, જેમાં વસ્તી ગણતરી કરવામાં આવશે.

વસ્તી ગણતરી 2027 માટે સંદર્ભ તારીખ 1 માર્ચ, 2027 ના રોજ મધ્યરાત્રિ 12 વાગ્યાની રહેશે. જોકે, કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો લદ્દાખ, જમ્મુ અને કાશ્મીર, હિમાચલ પ્રદેશ અને ઉત્તરાખંડના બરફથી ઢંકાયેલા દુર્ગમ વિસ્તારો માટે સંદર્ભ તારીખ 1 ઓક્ટોબર, 2026 ના રોજ મધ્યરાત્રિ 12 વાગ્યાની રહેશે.

ભારતમાં વસ્તી ગણતરી શરૂ થયા પછી આ 16મી વસ્તી ગણતરી હશે અને સ્વતંત્રતા પછીની આ 8મી વસ્તી ગણતરી હશે. આ અંગેની સૂચના 16 જૂને બહાર પાડવામાં આવી હતી. આગામી વસ્તી ગણતરીમાં ઘરના સભ્યોની જાતિઓની ગણતરી પણ કરવામાં આવશે.

તાલીમ અને વહીવટી તૈયારીઓ

ભારતના રજિસ્ટ્રાર જનરલે આ વ્યાપક કવાયત માટે ત્રણ સ્તરના તાલીમ કાર્યક્રમનું આયોજન કર્યું છે: રાષ્ટ્રીય તાલીમ આપનાર (National Trainer), માસ્ટર તાલીમ આપનાર (Master Trainer) અને ક્ષેત્ર તાલીમ આપનાર (Field Trainer). આ તાલીમ દ્વારા લગભગ 34 લાખ ગણતરીકારો અને નિરીક્ષકોને તૈયાર કરવામાં આવશે.

ભારતના રજિસ્ટ્રાર જનરલે તમામ રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોને 31 ડિસેમ્બર પહેલાં વહીવટી એકમોની સીમાઓમાં કોઈપણ પ્રસ્તાવિત ફેરફારો પૂર્ણ કરવા જણાવ્યું છે, કારણ કે તેમને વસ્તી ગણતરી માટે અંતિમ ગણવામાં આવશે. કોઈપણ ભૂલ અથવા ડુપ્લિકેશન ટાળવા માટે, બધા ગામડાઓ અને નગરોને એકસમાન ગણતરી બ્લોકમાં વિભાજિત કરવામાં આવ્યા છે અને દરેક બ્લોક માટે એક ગણતરીકારની નિમણૂક કરવામાં આવી છે, એમ ભારતના રજિસ્ટ્રાર જનરલ અને વસ્તી ગણતરી કમિશનર મૃત્યુંજય કુમાર નારાયણે જણાવ્યું હતું. નિયમો અનુસાર, વહીવટી એકમોની સીમાઓ નક્કી થયાના ત્રણ મહિના પછી જ વસ્તી ગણતરી કરી શકાય છે.