Independence Day 2022: સુપ્રીમ કોર્ટનો ઐતિહાસિક નિર્ણય, જેણે બંધારણના મૂળભૂત માળખાનો સિદ્ધાંત આપ્યો

ભારતની સર્વોચ્ચ અદાલતે અનેક ઐતિહાસિક નિર્ણયો દ્વારા લોકોના બંધારણીય અધિકારોનું રક્ષણ કર્યું છે

Fundamental Structure : ભારતની સર્વોચ્ચ અદાલતે અનેક ઐતિહાસિક નિર્ણયો દ્વારા લોકોના બંધારણીય અધિકારોનું રક્ષણ કર્યું છે. સુપ્રીમ કોર્ટને 'બંધારણના રક્ષક' કહેવામાં આવે છે. બંધારણીય જોગવાઈઓના ઉલ્લંઘન પર લગામ લગાવવાની જવાબદારી તેમની છે. ઘણીવાર આ કારણોસર સરકાર અને સુપ્રીમ કોર્ટ વચ્ચે વિવાદ થાય છે.

આવી સ્થિતિમાં સુપ્રીમ કોર્ટ સરકારના એવા નિર્ણયોને રોકવા માટે તેની સત્તાનો ઉપયોગ કરે છે જે બંધારણનું ઉલ્લંઘન કરે છે. આવો જ એક જાણીતો નિર્ણય સુપ્રીમ કોર્ટે 'કેશવાનંદ ભારતી' કેસમાં આપ્યો હતો. આ લેખમાં અમે તમને આ મામલે સુપ્રીમ કોર્ટે આપેલા ઐતિહાસિક નિર્ણય વિશે જણાવીશું.

 મૂળભૂત માળખાનો સિદ્ધાંત શું છે

 મૂળભૂત માળખું તે બંધારણીય જોગવાઈઓનો સંદર્ભ આપે છે જે બંધારણના મૂળભૂત પાત્રને સમજાવે છે. મૂળભૂત માળખું ભારતના રાજકીય અને લોકશાહી આદર્શો સાથે સંબંધિત છે. આ સિદ્ધાંત 1973ના ઐતિહાસિક કેશવાનંદ ભારતી કેસમાં સુપ્રીમ કોર્ટે સ્પષ્ટ કર્યો હતો. જે અંતર્ગત એવો ચુકાદો આપવામાં આવ્યો હતો કે, સંસદ બંધારણમાં એવો કોઈ સુધારો કરી શકે નહીં જે તેના મૂળભૂત માળખાનું ઉલ્લંઘન કરતો હોય.

  દેશવાસીઓના અધિકારોનું રક્ષણ કરે છે

 મૂળભૂત માળખાના સિદ્ધાંતે સંસદની સત્તાને બંધારણીય જોગવાઈઓ સાથે છેડછાડ કરવા માટે પ્રતિબંધિત લગાવી દીધો  જે ચરિત્રમાં મૌલિક છે. જેના કારણે લોકોના બંધારણીય અધિકારોનું પણ રક્ષણ થઈ શક્યું.

 સંસદે સુપ્રીમ કોર્ટના નિર્ણયોને નિષ્ફળ બનાવવાનો પ્રયાસ કર્યો હતો.

 કેશવાનંદ ભારતી કેસમાં સુપ્રીમ કોર્ટના નિર્ણયને રદ કરવા માટે સંસદે 42મા બંધારણીય સુધારા દ્વારા કલમ 368માં કલમ 4 અને 5 ઉમેરી હતી. તેમાં જોગવાઈ કરવામાં આવી હતી કે સંસદ દ્વારા કરવામાં આવેલ કોઈપણ બંધારણીય સુધારાને કોઈપણ આધાર પર કોઈપણ કોર્ટમાં પડકારી શકાય નહીં.

 પરંતુ ફરી એકવાર 1980માં 'મિનર્વા મિલ્સ' કેસમાં સુપ્રીમ કોર્ટે સંસદની આ જોગવાઈને ગેરકાયદેસર જાહેર કરી હતી. આ પછી એ સ્પષ્ટ થઈ ગયું કે સંસદ એવો કોઈ સુધારો ન કરી શકે જે બંધારણના મૂળભૂત માળખાનું ઉલ્લંઘન કરતો હોય.