Supreme Court IPS posting review: સુપ્રીમ કોર્ટે કેન્દ્રીય ગૃહ મંત્રાલયને કેન્દ્રીય અર્ધલશ્કરી દળો (CAPFs) માં IPS અધિકારીઓની નિમણૂક બંધ કરવા આદેશ આપ્યો છે. કોર્ટે સ્પષ્ટપણે જણાવ્યું છે કે દળોની કાર્યકારી જરૂરિયાતોને ધ્યાનમાં રાખીને, કેડરના અધિકારીઓને જ વરિષ્ઠ પદો પર નિયુક્ત કરવા જરૂરી છે. આ નિર્ણય IPS અધિકારીઓના ડેપ્યુટેશનને કારણે કેડર અધિકારીઓને ઉચ્ચ હોદ્દા સુધી પહોંચવામાં પડતી મુશ્કેલીઓને ધ્યાનમાં રાખીને લેવામાં આવ્યો છે.

સુપ્રીમ કોર્ટે કેન્દ્રીય ગૃહ મંત્રાલયને કેન્દ્રીય અર્ધલશ્કરી દળો (Central Armed Police Forces - CAPFs) માં IPS અધિકારીઓની નિયુક્તિ અંગે મહત્ત્વપૂર્ણ નિર્દેશ આપ્યો છે. કોર્ટે પોતાના નિર્ણયમાં સ્પષ્ટપણે કહ્યું છે કે, દળોની કાર્યકારી અને કાર્યાત્મક જરૂરિયાતોને ધ્યાનમાં રાખીને, કેડરના અધિકારીઓને વરિષ્ઠ પદો પર નિયુક્ત કરવા જરૂરી છે. આ સાથે, અર્ધલશ્કરી દળોમાં IPS અધિકારીઓના લેટરલ એન્ટ્રીને કારણે કેડર અધિકારીઓને ઉચ્ચ હોદ્દા સુધી પહોંચવામાં ઘણી સમસ્યાઓનો સામનો કરવો પડી રહ્યો છે, જેના પર સુપ્રીમ કોર્ટે ગંભીર નોંધ લીધી છે.

IPS અધિકારીઓના ડેપ્યુટેશન પર કાપ:

સુપ્રીમ કોર્ટે આગામી બે વર્ષમાં ડેપ્યુટેશન પર આવતા IPS અધિકારીઓની નિમણૂક ઘટાડવાનો નિર્દેશ આપ્યો છે. હાલમાં, કેન્દ્રીય પોલીસ દળોમાં અધિકારીઓની નિમણૂક બે રીતે થાય છે:

  • સામાન્ય રીતે કેડરના અધિકારીઓની નિમણૂક આસિસ્ટન્ટ કમાન્ડન્ટથી લઈને ડીઆઈજી સુધીની હોય છે.
  • IG થી લઈને ડાયરેક્ટર જનરલ (DG) સુધીના પદો પર ફક્ત IPS અધિકારીઓની નિમણૂક કરવામાં આવે છે. આ IPS અધિકારીઓ થોડા સમય માટે કેન્દ્રીય નિમણૂક પર ડેપ્યુટેશન પર આવે છે.

કેન્દ્રીય અર્ધલશ્કરી દળો અને તેમની જવાબદારીઓ:

કેન્દ્રીય અર્ધલશ્કરી દળોમાં સેન્ટ્રલ રિઝર્વ પોલીસ ફોર્સ (CRPF), બોર્ડર સિક્યુરિટી ફોર્સ (BSF), ઇન્ડો-તિબેટીયન બોર્ડર પોલીસ (ITBP), સશસ્ત્ર સીમા દળ (SSB), કેન્દ્રીય ઔદ્યોગિક સુરક્ષા દળ (CISF) અને રાષ્ટ્રીય આપત્તિ પ્રતિભાવ દળ (NDRF) નો સમાવેશ થાય છે.

  • CRPF: આંતરિક સુરક્ષા અને કાયદો અને વ્યવસ્થા માટે જવાબદાર.
  • BSF: પાકિસ્તાન અને બાંગ્લાદેશ સરહદની સુરક્ષા માટે જવાબદાર.
  • SSB: નેપાળ અને ભૂટાનની સુરક્ષા માટે જવાબદાર.
  • ITBP: ચીન (તિબેટ) સાથેની સરહદ માટે જવાબદાર.
  • CISF: દેશની મહત્વપૂર્ણ સંસ્થાઓ અને વારસા સ્થળોની સુરક્ષા માટે જવાબદાર.
  • NDRF: કુદરતી અને માનવીય આફતો સામે લડવાની જવાબદારી સંભાળે છે.

કેડર અધિકારીઓ વિ. IPS અધિકારીઓ

કેડર અધિકારીઓ સર્વિસ સિલેક્શન કમિશન (SSC) પરીક્ષા પાસ કરીને કેન્દ્રીય પોલીસ દળોમાં જોડાય છે. જ્યારે, ભારતીય પોલીસ સેવા (IPS) અધિકારીઓ UPSC પરીક્ષા દ્વારા વિવિધ રાજ્ય પોલીસ સેવાઓમાં જોડાય છે અને પછી કેટલાક સમયથી કેન્દ્રીય પ્રતિનિયુક્તિ પર કેન્દ્રીય પોલીસ દળોમાં ઉચ્ચ પદો પર તૈનાત થાય છે.

તાજેતરના વર્ષોમાં, એડીજી રેન્ક સુધીના કેડર અધિકારીઓની નિમણૂક કરવામાં આવી છે, પરંતુ આવા અધિકારીઓની સંખ્યા ઘણી ઓછી છે. આ જ કારણ છે કે કેડર અધિકારીઓના હિતનું રક્ષણ કરવા માટે આ મામલો સુપ્રીમ કોર્ટ સુધી પહોંચ્યો હતો. સુપ્રીમ કોર્ટની બે સભ્યોની બેન્ચે હવે ગૃહ મંત્રાલયને કેડર સમીક્ષા કરવાનો પણ નિર્દેશ આપ્યો છે, જેથી કેડર અધિકારીઓને તેમના યોગ્ય સ્થાન મળી શકે. આ નિર્ણયથી અર્ધલશ્કરી દળોમાં આંતરિક પ્રમોશનની તકો વધશે અને અધિકારીઓનું મનોબળ ઊંચું રહેશે તેવી અપેક્ષા છે.