કેન્દ્ર સરકાર ટૂંક સમયમાં સંસદમાં બંધારણ (131મો સુધારો) બિલ,2025 રજૂ કરવા જઈ રહી છે. આ પ્રસ્તાવનો મુખ્ય ઉદ્દેશ્ય બંધારણની કલમ 240 હેઠળ ચંદીગઢને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોની શ્રેણીમાં સમાવવાનો છે,જ્યાં રાષ્ટ્રપતિ સીધા જ એવા નિયમો બનાવે છે જેનો કાયદા જેટલો જ પ્રભાવ હોય છે. એકવાર સુધારો પસાર થઈ જાય, પછી ચંદીગઢના વહીવટી માળખાના નવા પરિવર્તન માટે માર્ગ મોકળો થશે. આ બિલ 1 ડિસેમ્બરથી શરૂ થતા આગામી શિયાળુ સત્રમાં રજૂ કરવામાં આવે તેવી શક્યતા છે.
સંસદીય દસ્તાવેજોમાં મળતી વિગતો અનુસાર, કેન્દ્ર સરકાર ચંદીગઢને એવા કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોનો દરજ્જો આપવાનો ઇરાદો ધરાવે છે, જ્યાં વિધાનસભા નથી અથવા સ્થગિત વિધાનસભા છે. આમાં આંદામાન અને નિકોબાર ટાપુઓ, લક્ષદ્વીપ ટાપુઓ, દાદરા અને નગર હવેલી, દમણ અને દીવ અને ખાસ પરિસ્થિતિઓમાં પુડુચેરીનો સમાવેશ થાય છે. કલમ 240 હેઠળ બનાવવામાં આવેલા રાષ્ટ્રપતિના નિયમો સંસદીય કાયદાઓ જેટલા જ પ્રભાવ ધરાવે છે, તેથી આ ફેરફાર ચંદીગઢનું વહીવટી નિયંત્રણ લગભગ સંપૂર્ણપણે કેન્દ્ર સરકારને ટ્રાન્સફર કરશે.
પંજાબમાં તીખી પ્રતિક્રિયાઆ પ્રસ્તાવથી પંજાબના રાજકારણમાં અભૂતપૂર્વ ઉથલપાથલ મચી ગઈ છે. રાજ્યના મુખ્યમંત્રી ભગવંત માને તેને પંજાબ સાથેનો ગંભીર અન્યાય ગણાવતા કહ્યું કે આ પગલું ચંદીગઢને પંજાબથી અલગ કરવાનું કાવતરું લાગે છે. તેમણે દલીલ કરી હતી કે પંજાબ મૂળ રાજ્ય છે અને ઐતિહાસિક રીતે ચંદીગઢ પર તેમનો અધિકાર છે.
દિલ્હીના પૂર્વ મુખ્યમંત્રી અરવિંદ કેજરીવાલે પણ કેન્દ્ર સરકાર પર પ્રહાર કરતા કહ્યું કે આ પ્રસ્તાવ સંઘીય માળખાને નબળો પાડે છે અને પંજાબની ઓળખ પર સીધો હુમલો છે. તેમણે સ્પષ્ટપણે કહ્યું કે ચંદીગઢ પહેલા પણ પંજાબનું હતું અને આજે પણ છે, અને પંજાબ આ બિલ પસાર થવા દેશે નહીં.
બિલના વિરોધની જાહેરાતકોંગ્રેસે પણ બિલનો વિરોધ જાહેર કર્યો છે. પંજાબ કોંગ્રેસના પ્રમુખ અમરિંદર સિંહ રાજા વારિંગે કહ્યું કે, આ પગલું સંપૂર્ણપણે ગેરવાજબી નથી પણ તેના દૂરગામી પ્રતિકૂળ પરિણામો આપી શકે છે. તેમણે ભાજપના નેતાઓને આ મુદ્દા પર સ્પષ્ટ વલણ અપનાવવાની પણ માંગ કરી.
અકાલી દળનો આરોપઅકાલી દળના પ્રમુખ સુખબીર સિંહ બાદલે કેન્દ્ર સરકાર પર ગંભીર આરોપ લગાવતા કહ્યું કે, આ દરખાસ્ત 1970ના કરારનું ઉલ્લંઘન કરે છે, જેના હેઠળ ચંદીગઢ પંજાબને સોંપવાનું હતું. તેમણે એ પણ યાદ અપાવ્યું કે રાજીવ-લોંગોવાલ કરાર હજુ સુધી લાગુ કરવામાં આવ્યો નથી અને નવો સુધારો પંજાબના હિતોને વધુ નબળા પાડશે. અકાલી દળે આ મુદ્દે કટોકટી બેઠક બોલાવી છે અને તેની વિરોધ વ્યૂહરચના અંતિમ સ્વરૂપ આપ્યું છે.
કાયદેસર અને બંધારણીય રીતે પ્રશ્નાર્થ પગલુંઉત્તર અમેરિકન પંજાબી એસોસિએશને પણ કેન્દ્ર સરકારના પ્રસ્તાવ પર ગંભીર પ્રશ્નો ઉઠાવ્યા છે. તેમનું કહેવું છે કે, આ પગલું પંજાબના બંધારણીય અધિકારોની વિરુદ્ધ છે અને ચંદીગઢ પર પંજાબના ઐતિહાસિક દાવાને નબળી પાડે છે. વિદેશમાં સ્થિત પંજાબી સંગઠનોએ પણ ચિંતા વ્યક્ત કરી છે.
હાલમાં ચંદીગઢ પર કોનું નિયંત્રણ છે?
હાલમાં, ચંદીગઢનું વહીવટ પંજાબના રાજ્યપાલના હાથમાં છે, જેઓ ૧ જૂન, ૧૯૮૪ થી શહેરના વહીવટકર્તા છે. ૨૦૧૬ માં, કેન્દ્ર સરકારે એક અલગ વહીવટકર્તા નિયુક્ત કરવાની યોજના બનાવી હતી, પરંતુ પંજાબમાં તમામ પક્ષોના ભારે વિરોધ બાદ તેમને આ નિર્ણય પાછો ખેંચવો પડ્યો. આ ઇતિહાસ જોતાં, નવો સુધારો પંજાબમાં વધુ સંવેદનશીલ મુદ્દો બની ગયો છે.
બધા પક્ષો એક મંચ પરઆ મુદ્દાએ પંજાબમાં તણાવનું વાતાવરણ સર્જ્યું છે, આમ આદમી પાર્ટી, કોંગ્રેસ અને અકાલી દળે સર્વસંમતિથી કેન્દ્ર સરકારના પ્રસ્તાવનો વિરોધ કર્યો છે. બધા પક્ષોનું કહેવું છે કે તેઓ સંસદથી લઈને શેરીઓ સુધી દરેક સ્તરે બિલને પડકારશે