University : આઝાદી બાદ કોના શાસનમાં કેટલી વધી સેન્ટ્રલ યુનિવર્સિટી, જાણો શું હતું બજેટ

2014 પછી, દેશમાં ઉચ્ચ શિક્ષણની મોટી સંખ્યામાં નવી સંસ્થાઓ ખોલવામાં આવી. તેમાં 7 IIT, 16 IIIT, 7 IIM, 15 AIIMS અને 390 યુનિવર્સિટીઓનો સમાવેશ થાય છે.

University :ભારતના દરેક રાજ્યમાં ઓછામાં ઓછી એક કેન્દ્રીય યુનિવર્સિટી છે, જ્યાં સેંકડો વિદ્યાર્થીઓ ઉચ્ચ શિક્ષણ મેળવે છે. આ વિદ્યાર્થીઓ વધુ પ્રગતિ કરે છે અને દેશના અર્થતંત્રની કરોડરજ્જુ બને છે. પરંતુ હવે આ વર્ષે યુનિવર્સિટી ગ્રાન્ટ કમિશન (યુજીસી)નું બજેટ લગભગ અડધું થઈ ગયું છે.

નાણાપ્રધાન નિર્મલા સીતારમણે વચગાળાના બજેટમાં યુજીસીની ફાળવણી ઘટાડીને રૂ. 2500 કરોડ કરી હતી, જે ગયા વર્ષે રૂ. 5360 કરોડ હતી, જોકે કેન્દ્રીય યુનિવર્સિટી માટે રૂ. 4000 કરોડથી વધુનું બજેટ રાખવામાં આવ્યું છે. 2024-25 માટે રકમ વધારીને 15 હજાર 928 કરોડ રૂપિયા કરવામાં આવી છે.

આ વર્ષે શિક્ષણ મંત્રાલયની કુલ બજેટ ફાળવણી 6.8 ટકા વધીને રૂ. 1,20,627 કરોડ થઈ છે. 2023-24માં આ બજેટ 1,12,899 કરોડ રૂપિયા હતું, જ્યારે 10 વર્ષ પહેલા 2014ના બજેટમાં શિક્ષણ માટે 99,300 કરોડ રૂપિયા આપવામાં આવ્યા હતા.

પહેલા સમજો કે કેટલા પ્રકારની યુનિવર્સિટીઓ છે

કોઈપણ વિદ્યાર્થીને તેની કારકિર્દીમાં આગળ વધવા માટે સારું શિક્ષણ મેળવવું જરૂરી છે. 12મા ધોરણની પરીક્ષા પાસ કર્યા બાદ વિદ્યાર્થીઓ કોલેજ કે યુનિવર્સિટી પસંદ કરે છે. આપણા દેશમાં ચાર પ્રકારની યુનિવર્સિટીઓ છે - સેન્ટ્રલ યુનિવર્સિટી, સ્ટેટ યુનિવર્સિટી, પ્રાઇવેટ યુનિવર્સિટી અને ડીમ્ડ યુનિવર્સિટી.

કેન્દ્રીય યુનિવર્સિટીઓ કેન્દ્ર સરકાર દ્વારા સંચાલિત થાય છે અને રાજ્ય યુનિવર્સિટીઓ રાજ્ય સરકારો દ્વારા સંચાલિત થાય છે. ડીમ્ડ યુનિવર્સિટીઓ કેન્દ્રીય શિક્ષણ મંત્રાલય અને યુનિવર્સિટી ગ્રાન્ટ કમિશન (યુજીસી) ની દેખરેખ હેઠળ સંચાલિત થાય છે. જેમાં કોઈપણ રાજ્ય સરકારની દખલગીરી નથી.

UGC ઉચ્ચ શિક્ષણના ધોરણોને પૂર્ણ કરતી કોઈપણ ખાનગી કોલેજ અથવા સંસ્થાને ડીમ્ડ યુનિવર્સિટીનો દરજ્જો આપી શકે છે. જો કે સરકાર તરફથી કોઈ આર્થિક મદદ મળતી નથી.

આઝાદી પછી યુનિવર્સિટીઓની સંખ્યા કેટલી વધી?

આઝાદી પછી, ઉચ્ચ શિક્ષણ ક્ષેત્રે યુનિવર્સિટીઓ અને કોલેજોની સંખ્યામાં નોંધપાત્ર વધારો થયો છે. વર્ષ 1950માં યુનિવર્સિટીઓની સંખ્યા 20 હતી. પછીના 74 વર્ષોમાં, 2014 સુધીમાં, આ સંખ્યા 34 ગણી વધીને 677 થઈ ગઈ. તેમાંથી, 45 કેન્દ્રીય યુનિવર્સિટીઓ છે, જેમાંથી 40 શિક્ષણ મંત્રાલયના કાર્યક્ષેત્ર હેઠળ છે.

સરકારી વેબસાઇટ પરના ડેટા અનુસાર, 2014 સુધી દેશમાં 318 રાજ્ય યુનિવર્સિટીઓ, 185 રાજ્ય ખાનગી યુનિવર્સિટીઓ અને 129 ડીમ્ડ યુનિવર્સિટીઓ હતી. સંસદના અધિનિયમો અનુસાર MoE હેઠળ 51 સંસ્થાઓની સ્થાપના કરવામાં આવી હતી. જ્યારે 16 IITs, 30 NITs, 5 IISERs અને ચાર સંસ્થાઓની સ્થાપના રાજ્યના વિવિધ કાયદાઓ હેઠળ કરવામાં આવી હતી.

એટલું જ નહીં, 1950 થી 2014 વચ્ચે કોલેજોની સંખ્યામાં પણ 74 ગણો વધારો થયો છે. જ્યારે 1950માં કોલેજોની સંખ્યા માત્ર 500 હતી, તે વધીને 31 માર્ચ 2013ના રોજ 37 હજાર 204 થઈ ગઈ.

2014 પછી કેટલી કોલેજો અને યુનિવર્સિટીઓની સ્થાપના કરવામાં આવી?

1 ફેબ્રુઆરીએ રજૂ કરવામાં આવેલા વચગાળાના બજેટમાં નાણામંત્રી નિર્મલા સીતારમણે કોલેજો અને યુનિવર્સિટીઓની સંપૂર્ણ વિગતો આપી હતી. તેમણે કહ્યું, "2014 પછી, દેશમાં ઉચ્ચ શિક્ષણની મોટી સંખ્યામાં નવી સંસ્થાઓ ખોલવામાં આવી. તેમાં 7 IIT, 16 IIIT, 7 IIM, 15 AIIMS અને 390 યુનિવર્સિટીઓનો સમાવેશ થાય છે.

નાણામંત્રીએ કહ્યું કે, "સ્કીલ ઈન્ડિયા મિશન હેઠળ, 1.4 કરોડ યુવાનોને તાલીમ આપવામાં આવી હતી અને 54 લાખ યુવાનોને અન્ય કૌશલ્યોમાં કુશળ બનાવવામાં આવ્યા હતા. તેમણે એમ પણ કહ્યું કે આ સમયગાળા દરમિયાન ઉચ્ચ શિક્ષણમાં મહિલાઓના પ્રવેશમાં 28 ટકાનો વધારો થયો છે.

મોદી સરકારમાં કેટલી કેન્દ્રીય યુનિવર્સિટીઓને માન્યતા મળી?

UGC અનુસાર, દેશમાં કુલ 56 કેન્દ્રીય યુનિવર્સિટીઓ છે. મહત્તમ કેન્દ્રીય યુનિવર્સિટીઓ દિલ્હી, ઉત્તર પ્રદેશ અને બિહારમાં છે. અરુણાચલ પ્રદેશ, છત્તીસગઢ, હરિયાણા, હિમાચલ, ઝારખંડ, કર્ણાટક, કેરળ, લદ્દાખ, મહારાષ્ટ્ર, મેઘાલય, મિઝોરમ, નાગાલેન્ડ, ઓડિશા, પુડુચેરી, પંજાબ, રાજસ્થાન, સિક્કિમ, ત્રિપુરા, ઉત્તરાખંડ અને પશ્ચિમ બંગાળમાં એક-એક કેન્દ્રીય યુનિવર્સિટી છે.

મોદી સરકારના 2014થી 2024ના 10 વર્ષના કાર્યકાળ દરમિયાન 11 યુનિવર્સિટીઓને કેન્દ્રીય યુનિવર્સિટી તરીકે સ્થાપિત કરવામાં આવી છે. અગાઉ, 2004 થી 2013 સુધીના યુપીએ શાસન દરમિયાન, 26 કેન્દ્રીય યુનિવર્સિટીઓને માન્યતા આપવામાં આવી હતી.

યુજીસીએ સપ્ટેમ્બર 2023 સુધીમાં દેશના 8 રાજ્યોની 20 યુનિવર્સિટીઓને બોગસ  જાહેર કરી છે. યુજીસીએ આ યુનિવર્સિટીઓ સામે કાર્યવાહી માટે રાજ્ય સરકારને પત્ર પણ લખ્યો હતો. તેમાંથી સૌથી વધુ 8 બોગસ  યુનિવર્સિટી દિલ્હીમાં છે. તે પછી, ઉત્તર પ્રદેશમાં 4, આંધ્ર પ્રદેશ અને પશ્ચિમ બંગાળમાં બે-બે નકલી યુનિવર્સિટીઓ છે. આ સિવાય કર્ણાટક, કેરળ, મહારાષ્ટ્ર અને પુડુચેરીમાં એક-એક છે.

કેટલાક ખાસ આંકડા

ઓલ ઈન્ડિયા સર્વે ઓફ હાયર એજ્યુકેશન (AISHE) ના 2020-21ના અહેવાલ મુજબ, દેશમાં કુલ 1113 યુનિવર્સિટીઓ, 43796 કોલેજો અને 11,296 સંસ્થાઓ છે. બે વર્ષમાં યુનિવર્સિટીઓની સંખ્યા 1043 થી વધીને 1113 થઈ. તેમાં તમામ કેન્દ્રીય, રાજ્ય, ખાનગી અને ડીમ્ડ યુનિવર્સિટીઓનો સમાવેશ થાય છે.

1113 માંથી 17 યુનિવર્સિટીઓ ફક્ત મહિલાઓ માટે છે. તેમાં 14 રાજ્યની જાહેર યુનિવર્સિટીઓ અને બે ખાનગી યુનિવર્સિટીઓનો સમાવેશ થાય છે. 2020-21 સુધી 16 ઓપન યુનિવર્સિટીઓ હતી. તેમાંથી 1 કેન્દ્રીય, 14 રાજ્ય અને 1 રાજ્ય ખાનગી યુનિવર્સિટી છે.

સર્વેમાં જાણવા મળ્યું...

1099 યુનિવર્સિટીઓમાંથી, 615 સામાન્ય, 188 તકનીકી, 63 કૃષિ, 71 તબીબી, 26 કાયદા, 19 સંસ્કૃત અને 8 ભાષાની યુનિવર્સિટીઓ છે. અન્ય 121 યુનિવર્સિટીઓ અન્ય કેટેગરીની છે.

દેશમાં લગભગ 43 ટકા યુનિવર્સિટીઓ અને 61.4 ટકા કોલેજો ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં છે. 10.5 ટકા કોલેજો (4375) માત્ર મહિલાઓ માટે છે, જ્યારે માત્ર 0.2 ટકા કોલેજો (72) પુરુષો માટે છે.

2019-20માં દેશમાં કોલેજોની સંખ્યા 42343 હતી. 2020-21માં આ સંખ્યા વધીને 43796 થઈ ગઈ. એટલે કે તેમાં 1453નો વધારો થયો છે.

2020-21માં પ્રતિ લાખ પાત્ર લોકો (18 થી 23 વર્ષની વયના) દીઠ કોલેજોની સંખ્યા 31 છે. વર્ષ 2014-15માં આ આંકડો 27 હતો.

સંખ્યાની દ્રષ્ટિએ, ઉત્તર પ્રદેશ, મહારાષ્ટ્ર, કર્ણાટક, રાજસ્થાન, તમિલનાડુ, મધ્યપ્રદેશ, આંધ્રપ્રદેશ, ગુજરાત, તેલંગાણા અને કેરળ સૌથી વધુ કોલેજો ધરાવતા ટોચના 10 રાજ્યો છે. બેંગલુરુ (1058) અને જયપુર (671) સૌથી વધુ કોલેજો ધરાવતા જિલ્લાઓ છે. દેશમાં લગભગ 32 ટકા કોલેજો 50 જિલ્લામાં આવેલી છે.