Muslim reservation:વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી વારંવાર કોંગ્રેસ પાર્ટી પર એસસી/એસટી અને અન્ય પછાત વર્ગના લોકોને આપવામાં આવેલ અનામત ઘટાડવાનો આરોપ લગાવી રહ્યા છે. પીએમ મોદીએ દાવો કર્યો કે કોંગ્રેસનો ઉદ્દેશ્ય આ લોકોને આપવામાં આવેલ અનામતનો હિસ્સો ઘટાડીને તમામ મુસ્લિમોને ધર્મના આધારે આપવાનો છે, જે બંધારણની વિરુદ્ધ છે.
આવી સ્થિતિમાં સવાલ એ થાય છે કે ભારતીય બંધારણ હેઠળ મુસ્લિમોને અનામત મળી શકે છે કે નહીં, જો હા તો કેવી રીતે મળે અને જો મુસ્લિમોને અનામત આપી શકાય તો ભાજપને શું વાંધો છે?
પહેલા સમજો, શું મુસ્લિમોને અનામત મળી શકે?
ભારતમાં ઘણા મુસ્લિમ સમુદાયોને કેન્દ્ર અને રાજ્ય સ્તરે OBC (અન્ય પછાત વર્ગ) અનામતનો લાભ મળે છે. આનો સીધો સંબંધ બંધારણની કલમ 16(4) સાથે છે. આ લેખ કહે છે કે અનામત એવા પછાત વર્ગોને આપી શકાય છે જેઓ રાજ્યની સેવાઓમાં પૂરતા પ્રમાણમાં પ્રતિનિધિત્વ ધરાવતા નથી.
જસ્ટિસ ઓ ચિન્નાપ રેડ્ડીની આગેવાની હેઠળના ત્રીજા પછાત વર્ગ પંચે તેના અહેવાલમાં જણાવ્યું છે કે ઘણા મુસ્લિમ સમુદાયો શૈક્ષણિક અને સામાજિક રીતે પછાત છે. શિક્ષણની દ્રષ્ટિએ, કેટલાક મુસ્લિમોની આર્થિક સ્થિતિ અનુસૂચિત જાતિ (SC) જેવી છે.
આના આધારે પંચે બંધારણની કલમ 15(4) હેઠળ માત્ર મુસ્લિમોને જ શિક્ષણમાં અનામત આપવાની ભલામણ કરી હતી. 2006માં જસ્ટિસ સચ્ચર કમિટિનો રિપોર્ટ પણ આ જ નિષ્કર્ષ પર પહોંચ્યો હતો. તેથી એકંદરે, બંધારણની જોગવાઈઓ અને પછાત વર્ગ કમિશનના અહેવાલોના આધારે, કેટલાક મુસ્લિમ સમુદાયોને ઓબીસી અનામત આપવામાં આવે છે.
જો કે, OBC અનામતમાં એક પેચ છે જેને આપણે 'ક્રીમી લેયર' કહીએ છીએ. એટલે કે વાર્ષિક રૂ. 8 લાખ કે તેથી વધુ કમાણી કરનારાઓને અનામતનો લાભ મળતો નથી. તેઓ ગમે તે પછાત વર્ગના હોય, તે સમૃદ્ધ લોકોને ઓબીસી અનામત નહીં મળે. આનો અર્થ એ થયો કે જે મુસ્લિમો સામાજિક અને આર્થિક રીતે આગળ વધ્યા છે તેઓ પણ આ અનામત મેળવી શકતા નથી.
દેશમાં મુસ્લિમ અનામતની વર્તમાન સ્થિતિ શું છે?
કેન્દ્રની પછાત વર્ગની યાદીમાં, જ્યાં મંડલ કમિશન અમલમાં છે તે રાજ્યોમાં કેટલીક મુસ્લિમ જાતિઓને અનામત આપવાની જોગવાઈ છે. પીઆઈબીના અહેવાલ મુજબ મહારાષ્ટ્ર, કર્ણાટક, આંધ્રપ્રદેશ, ગુજરાત, રાજસ્થાન, તમિલનાડુ, તેલી મુસ્લિમો અને ઉત્તર પ્રદેશ, બિહાર, કેરળ, આસામના મુસ્લિમ કાયસ્થોમાં મુસ્લિમ સમુદાયની કેટલીક જાતિઓને ઓબીસી અનામત આપવામાં આવી રહી છે. જોકે, દરેક રાજ્યમાં મુસ્લિમ અનામતનો ક્વોટા અલગ-અલગ છે.
કેરળમાં 30% OBC ક્વોટામાંથી મુસ્લિમોને શિક્ષણમાં 8% અને સરકારી નોકરીઓમાં 10% અનામત મળે છે.તમિલનાડુમાં લગભગ 95% મુસ્લિમ સમુદાયને અનામતનો લાભ મળે છે.બિહારમાં ઓબીસી બે શ્રેણીઓમાં વિભાજિત છે - પછાત અને અત્યંત પછાત વર્ગ. ત્યાંના મોટાભાગના મુસ્લિમો 'અત્યંત પછાત વર્ગ'ના છે.આંધ્રપ્રદેશમાં મુસ્લિમ સમુદાયને 5% અનામત આપવામાં આવી હતી. જો કે, પાછળથી તે રદ કરવામાં આવ્યું હતું કારણ કે આ અનામત પછાત વર્ગ આયોગની સલાહ લીધા વિના આપવામાં આવી હતી.
શું અનામત આપવા માટે કોઈ શરતો છે?
સુપ્રીમ કોર્ટના એડવોકેટ અને બંધારણીય નિષ્ણાત જી મોહન ગોપાલે મીડિયાને આપેલા નિવેદનમાં કહ્યું કે, સૌથી મહત્વની વાત એ છે કે દરેક વર્ગ જે અનામત લેવા માંગે છે તેણે કેટલીક શરતો પૂરી કરવી પડશે. પછાત વર્ગોને ઓળખવા માટે, 'નેશનલ કમિશન ફોર બેકવર્ડ ક્લાસીસ' અમુક બાબતોને ધ્યાનમાં રાખે છે.
જેમ કે તેઓને સમાજમાં નીચું જોવામાં આવે છે? તેમના કેટલા બાળકો શાળાએ જઈ શકતા નથી? અથવા તેના પરિવારની સંપત્તિ કેટલી છે? જો આ તમામ ડેટા ઉપલબ્ધ હોય અને તે સાબિત થાય કે મુસ્લિમ સમુદાય આ શરતોને પૂર્ણ કરે છે, તો તેમને બંધારણ મુજબ અનામત મળી શકે છે.
કેટલાક અહેવાલો દર્શાવે છે કે, મુસ્લિમ સમુદાય સામાજિક, શૈક્ષણિક અને આર્થિક રીતે પછાત છે. ઉદાહરણ તરીકે, 2006ના સચ્ચર કમિટીના અહેવાલમાં એવું કહેવામાં આવ્યું હતું કે સમગ્ર મુસ્લિમ સમુદાય હિંદુ-ઓબીસી કરતાં વધુ પછાત છે. આ અહેવાલમાં મુસ્લિમો માટે વિવિધ સહાયતા કાર્યક્રમો સૂચવવામાં આવ્યા હતા.
કર્ણાટકમાં મુસ્લિમ ક્વોટા કેવી રીતે રદ કરવામાં આવ્યો
અગાઉ કર્ણાટકમાં, ઓબીસી માટેના 32 ટકા આરક્ષણમાંથી, 4 ટકાની પેટા કેટેગરી મુસ્લિમો માટે અનામત હતી. મે 2023માં કર્ણાટક વિધાનસભાની ચૂંટણી પહેલા માર્ચમાં ભાજપની આગેવાની હેઠળની બસવરાજ બોમાઈ સરકારે આ ક્વોટા રદ કર્યો હતો.
તત્કાલીન ભાજપ સરકારે તે 4% વોક્કાલિગા અને લિંગાયત જેવી પ્રભાવશાળી હિન્દુ જાતિઓમાં વહેંચી દીધી હતી. ભાજપે કહ્યું કે ધર્મના આધારે સમગ્ર સમુદાયને અનામત આપવી બંધારણીય રીતે અસ્વીકાર્ય છે. આર્થિક રીતે નબળા વિભાગ (EWS) સાથે જોડાયેલા મુસ્લિમોને ક્વોટાનો લાભ મળતો રહેશે.
મતલબ કે, તત્કાલીન રાજ્યની ભાજપ સરકારે નિર્ણય લીધો હતો કે મુસ્લિમો હવે પછાત નથી, તેથી તેમને અનામતનો લાભ મળવો જોઈએ નહીં. પરંતુ નિષ્ણાતોનું કહેવું છે કે આ નિર્ણય ખોટો છે કારણ કે મુસ્લિમોને તેમના પછાત સામાજિક અને આર્થિક સ્થિતિના આધારે આરક્ષણ આપવામાં આવ્યું હતું, માત્ર તેમના ધર્મના કારણે નહીં.
આ રિપોર્ટના આધારે કેરળ સરકારે 2008માં એક કમિટીની રચના કરી હતી જેમાં જાણવા મળ્યું હતું કે કેરળમાં મુસ્લિમો અન્ય સમુદાયો કરતા ઘણા પાછળ છે. ખાસ કરીને સામાજિક, આર્થિક અને શૈક્ષણિક ક્ષેત્રે પછાત. સમિતિએ સરકારી નોકરીઓ અને શૈક્ષણિક સંસ્થાઓમાં મુસ્લિમોને અનામત આપવાની ભલામણ કરી હતી.
એપ્રિલ 2023માં કેટલાક લોકોએ કર્ણાટક સરકારના આ નિર્ણયને સુપ્રીમ કોર્ટમાં પડકાર્યો હતો. સુનાવણી દરમિયાન સુપ્રીમ કોર્ટે કહ્યું કે સરકારનો આ નિર્ણય પ્રાથમિક દ્રષ્ટિએ ખોટો અને નબળા આધાર પર લેવામાં આવ્યો હોય તેવું લાગી રહ્યું છે.
ત્યારબાદ બોમાઈ સરકારે કોર્ટને ખાતરી આપી હતી કે જ્યાં સુધી કેસ ચાલશે ત્યાં સુધી આ નિર્ણયનો અમલ કરવામાં આવશે નહીં. આ પછી, વિધાનસભા ચૂંટણી પહેલા, કોંગ્રેસે તેના ઢંઢેરામાં મુસ્લિમ સમુદાય માટે 4% અનામત પુનઃસ્થાપિત કરવાનું વચન આપ્યું હતું. કર્ણાટક વિધાનસભા ચૂંટણીમાં કોંગ્રેસને મોટી જીત મળી છે.
હવે, એપ્રિલ 2024 માં લોકસભા ચૂંટણીના પ્રથમ તબક્કાના થોડા દિવસો પહેલા, નેશનલ કમિશન ફોર બેકવર્ડ ક્લાસીસ (NCBC) ના અધ્યક્ષ હંસરાજ ગંગારામ આહિરે દાવો કર્યો હતો કે કોંગ્રેસ સરકાર OBC વર્ગમાંથી તમામ મુસ્લિમોને ધર્મના આધારે અનામત આપી રહી છે. એનસીબીસીએ આ અંગે રાજ્ય સરકાર પાસેથી જવાબ માંગ્યો હતો. મુખ્યમંત્રી સિદ્ધારમૈયાએ જવાબ આપ્યો કે સરકારે OBC અનામત પ્રણાલીમાં કોઈ નવો ફેરફાર કર્યો નથી.
NCBC પર રાજનીતિ કરવાનો આરોપ
મુખ્યમંત્રી સિદ્ધારમૈયાએ રાષ્ટ્રીય પછાત વર્ગ આયોગના નિવેદન પર વળતો પ્રહાર કર્યો છે. તેમણે કહ્યું કે NCBC આવું કરીને રાજનીતિ કરી રહ્યું છે. તેમણે કહ્યું, "એવું લાગે છે કે કર્ણાટકની કોંગ્રેસ સરકારે મુસ્લિમો માટે કંઈક નવું આરક્ષણ આપ્યું છે. આ સંપૂર્ણપણે ખોટું છે. વાસ્તવમાં, સરકારી નોકરીઓ અને શિક્ષણમાં મુસ્લિમો માટે આરક્ષણ લાંબા સમયથી ચાલી રહ્યું છે. 3 આ સિસ્ટમ છે. માર્ચ 1977 થી અમલમાં છે અને કાનૂની પડકારોને ટાળીને તે સાચું સાબિત થયું છે."
સામાન્ય રીતે લોકો માને છે કે મુસ્લિમો માટે આ અનામતની શરૂઆત એચડી દેવગૌડાએ તેમની સરકાર દરમિયાન 1995માં કરી હતી. તે સમયે, OBC ક્વોટા હેઠળ મુસ્લિમો માટે '2B' નામની એક અલગ શ્રેણી બનાવવામાં આવી હતી. રસપ્રદ વાત એ છે કે, આજે દેવેગૌડાની પાર્ટી જેડી(એસ) કર્ણાટકમાં ભાજપની આગેવાની હેઠળના એનડીએ ગઠબંધનમાં સામેલ છે.
ભાજપને શું વાંધો છે?
મુસ્લિમોને ધર્મના આધારે અનામત આપવાના મુદ્દે ભાજપ કોંગ્રેસ પાર્ટી પર સતત પ્રહારો કરી રહી છે. ચૂંટણી રેલીઓમાં વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી કહે છે કે કર્ણાટકમાં કોંગ્રેસે તમામ મુસ્લિમોને ઓબીસી ક્વોટા હેઠળ અનામત આપીને ઓબીસી જાહેર કર્યા છે.
કોંગ્રેસ કર્ણાટકની જેમ સમગ્ર દેશમાં આરક્ષણ વ્યવસ્થા લાગુ કરવા માંગે છે. કોંગ્રેસ અને તેના સાથી પક્ષો ઓબીસી અને એસસી સમુદાયના અનામત અધિકારો છીનવીને ચોક્કસ સમુદાયને આપવા માંગે છે.
વાસ્તવમાં ભાજપનો વાંધો એ છે કે કોઈ પણ ધાર્મિક સમુદાયને માત્ર ધર્મના આધારે અનામત આપી શકાય નહીં. ભાજપનું કહેવું છે કે તેઓ માત્ર એકસાથે સમગ્ર સમુદાયને અનામત આપવાનો ઈન્કાર કરી રહ્યા છે અને મુસ્લિમોને અનામત આપવાનો નથી. કારણ કે બંધારણમાં ધર્મના આધારે અનામતની કોઈ જોગવાઈ નથી.
મુસ્લિમ આરક્ષણ પર કોર્ટનો નિર્ણય
કર્ણાટક અને આંધ્રપ્રદેશમાં મુસ્લિમોને અનામત આપવા અંગે સુપ્રીમ કોર્ટનો નિર્ણય આવવાનો બાકી છે. 2005માં આંધ્ર પ્રદેશની હાઈકોર્ટે રાજ્ય સરકારના તે નિર્ણયને ફગાવી દીધો હતો જેમાં તેણે મુસ્લિમોને 5% અનામત આપવાની વાત કરી હતી. હાઈકોર્ટે કહ્યું હતું કે સરકારે મુસ્લિમોના પછાતપણુંનું યોગ્ય મૂલ્યાંકન કર્યું નથી અને તેમના અભિગમમાં ઘણી ખામીઓ છે. થોડા સમય પછી, વર્ષ 2010 માં, રાજ્ય સરકારે અમુક મુસ્લિમ વર્ગો માટે 4% અનામતનો અમલ કર્યો. પરંતુ, કોર્ટે આ વાતને પણ રદ કરી હતી કે અનામત આપતા પહેલા યોગ્ય સર્વે કરવામાં આવ્યો ન હતો.
બીજી તરફ, આંધ્ર પ્રદેશ હાઈકોર્ટે 2004ના એક કેસમાં ચુકાદો આપ્યો હતો કે મુસ્લિમો એક જૂથ તરીકે સામાજિક રીતે આપવામાં આવતા વિશેષાધિકારોના હકદાર છે. હા, આવું ત્યારે જ થઈ શકે જો તેઓ સામાજિક અને શૈક્ષણિક રીતે પછાત વર્ગના હોય. કોર્ટે એમ પણ કહ્યું હતું કે મુસ્લિમ સમુદાય અથવા તેમના કોઈ ચોક્કસ વર્ગને સામાજિક અનામત આપવી એ ધર્મનિરપેક્ષતાની વિરુદ્ધ નથી.
શું ધર્મના આધારે અનામત આપી શકાય?
બંધારણમાં ધર્મના આધારે અનામતની કોઈ જોગવાઈ નથી. બંધારણની કલમ 15 અને 16 હેઠળ ધર્મ, જાતિ, રંગ, લિંગ અથવા જન્મસ્થળના આધારે કોઈની સાથે ભેદભાવ કરવામાં આવશે નહીં અને તમામ લોકોને સરકારી નોકરીઓમાં સમાન તકો મળશે. મતલબ કે ધર્મના આધારે કોઈપણ સમુદાયને અનામત આપી શકાય નહીં.
બંધારણમાં લઘુમતીઓ અને પછાત સમુદાયો માટે અલગ-અલગ અધિકારો છે. જો કોઈપણ ધર્મની વ્યક્તિ આ અધિકારો હેઠળ આવે છે તો તેને લઘુમતી અથવા પછાતતાના આધારે આરક્ષણ મળી શકે છે. પરંતુ બંધારણમાં માત્ર ધર્મના આધારે સમગ્ર સમુદાયને અનામત આપવાનો અધિકાર નથી.