Pitru Paksha 2024: આપણા મનમાં આ પ્રશ્ન આવે તે સ્વાભાવિક છે કે, શ્રાદ્ધ ભોજન પિતૃઓ સુધી કેવી રીતે પહોંચે છે? આ પ્રશ્નના ઉકેલ તરીકે આપણા શાસ્ત્રોમાં તાર્કિક જવાબો પણ છે. જાણીએ પિતૃ પક્ષમાં શ્રાદ્ધકર્મ કરવું શા માટે અનિવાર્ય છે. તેનાથી મૃતક આત્માને કેવી રીતે સંતુષ્ટી મળે છે. આ મુદ્દાને જ્યોતિષાચાર્ય તુષાર જોશીએ ધર્મ ગ્રંથના સંદર્ભો સાથે સમજાવ્યો છે. તો સમગ્ર વિધિ વિધાનને તાર્કિક રીતે સમજીએ
પુનર્જન્મના સિદ્ધાંત અનુસાર, આત્મા એક શરીર છોડીને બીજા નવા શરીરમાં પ્રવેશ કરે છે. પરંતુ પિંડ દાનની થિયરી જણાવે છે કે, 50 કે 100 વર્ષ પછી પણ ત્રણેય પૂર્વજોની આત્માઓ હવામાં ફરતી વખતે વાયુના શરીર દ્વારા ચોખાના દાણાની સુગંધ અથવા સાર ગ્રહણ કરવામાં સક્ષમ છે. પિતૃ શ્રાદ્ધમાં ચઢાવેલા પિંડોથી સંતુષ્ટ થાય છે અને પિતૃ તેમના વંશજોને જીવન, સંતાન, સંપત્તિ, જ્ઞાન, સ્વર્ગ, મોક્ષ, તમામ સુખના આશિષ આપે છે.
મત્સ્ય પુરાણમાં, ઋષિમુનિઓ દ્વારા એક પ્રશ્ન પૂછવામાં આવ્યો છે કે, જે ભોજન બ્રાહ્મણ (શ્રાદ્ધ માટે આમંત્રિત) દ્વારા ખાય છે અથવા જે અગ્નિમાં નાખવામાં આવે છે, શું તે મૃત આત્માઓ સુધી પહોંચે છે?
આ સવાલનો જવાબ એ હતો કે, વૈદિક કહેવતો અનુસાર પિતા, દાદા અને પરદાદાને અનુક્રમે “વસુ”, “રુદ્ર” અને “આદિત્ય”ના રૂપ માનવામાં આવે છે. તેમના નામ અને ગોત્ર (શ્રાદ્ધ સમયે ઉલ્લેખિત), મંત્રો દ્રારા આપેલી આહૂતિ, પ્રસાદ પૂર્વજોને લઈ જવામાં આવે છે.
જો કોઈના પિતા (તેમના સત્કર્મોને લીધે) દેવતા બની ગયા હોય, તો શ્રાદ્ધમાં આપવામાં આવતો ભોજન અમૃત (અમૃત) બની જાય છે અને તે તેની દિવ્યતાની સ્થિતિમાં તેનું અનુસરણ કરે છે. જો તેઓ રાક્ષસ (રાક્ષસ) બની ગયા હોય, તો તે (શ્રાદ્ધમાં આપવામાં આવતું ભોજન) તેમને વિવિધ પ્રકારના આનંદના રૂપમાં પહોંચે છે. જો તેઓ પ્રાણી બની ગયા હોય તો તે તેમના માટે ઘાસ બની જાય છે અને જો તેઓ સાપ બની ગયા હોય તો શ્રાદ્ધનો ખોરાક વાયુ બનીને તેમની સેવા કરે છે.
ઉલ્લેખનિય છે કે, વસુ, રુદ્ર વગેરે એવા દેવો છે જેમની તમામ સ્થાનો પર પહોંચ છે, આથી જ્યાં પણ પૂર્વજો હોય ત્યાં તેમને સંતુષ્ટ કરવાની શક્તિ તેમનામાં છે.
એવું કહેવાય છે કે શ્રાદ્ધ સમયે પિતૃઓ (આમંત્રિત) બ્રાહ્મણોમાં વાયુ સ્વરૂપે પ્રવેશ કરે છે અને જ્યારે યોગ્ય બ્રાહ્મણોને વસ્ત્ર, અનાજ, પ્રસાદ, અન્ન, પીણું, ગાય, ઘોડા, ગામ વગેરે આશીર્વાદ આપવામાં આવે છે, ત્યારે તેઓ ખુશ થઈ જાય છે. જ્યારે ભગવાન રામે પોતે જંગલમાં પિતા દશરથજીનું શ્રાદ્ધ કરવાનું શરૂ કર્યું અને ઋષિઓએ ભોજન કરવાનું શરૂ કર્યું ત્યારે સીતાજીએ ભગવાનને કહ્યું કે ત્રણ બ્રાહ્મણોમાં મેં પિતા દશરથજીને આગળ જોયા અને બીજા બે બ્રાહ્મણોમાં બીજા બે મહાપુરુષોને જોયા. આમંત્રિત બ્રાહ્મણોમાં પૂર્વજો પ્રવેશ કરે છે.
એવું કેહવામાં આવે છે કે, શ્રાદ્ધ સમયે આંમંત્રિત બ્રાહ્મણોમાં પિતૃ વાયુ રૂપે પ્રવેશ કરે છે જ્યારે બ્રાહ્મણને ભોજન, વસ્ત્રનું દાન કરવામાં આવે છે ત્યારે તે પસન્ન થાય છે. જ્યારે દશરથ રાજાનું શ્રાદ્ધ રામ ભગવાને કર્યું તો સીતાજીએ પણ અનુભવ વ્યક્ત કરતા કહ્યું કે, “મને આ બ્રાહ્મણમાં પિતા દરશન દેખાયા”
મત્સ્ય પુરાણ અનુસાર, મૃત્યુ પછી, પિંડોને 12 દિવસ સુધી પિતૃઓને અર્પણ કરવા જોઈએ, કારણ કે તે તેમની યાત્રા દરમિયાન ભોજન તરીકે સેવા આપે છે અને તેમને સંતોષ આપે છે. મૃત્યુ પછી 12 દિવસ સુધી આત્મા પોતાનું ઘર છોડતો નથી. તેથી દસ દિવસ સુધી દૂધ અને પાણી ઉપર લટકાવવું જોઈએ. જેથી કરીને તમામ યાતનાઓથી દૂર રાખી શકાય અને તેનો પ્રવાસનો થાક દૂર કરી શકાય
- જ્યોતિશાચાર્ય તુષાર જોષી