આચાર્ય તુષાર જોષી
Raksha Bandhan 2023: રક્ષાબંધનનો તહેવાર આગામી નજીકમાં છે, અને દરવર્ષની જેમ આ વર્ષે પણ લોકોના મનમાં રક્ષાબંધનની ઉજવણીને લઇને સંશય પેદા થયો છે. જાણો આ વખતે ગુજરાતમાં રક્ષાબંધનના તહેવારને લઇને શું છે સ્થિતિ, ભદ્રાના દોષને લોકોમાં શું છે સમસ્યા....
• શું ભદ્રા રક્ષાબંધન પર અવરોધરૂપ બનશે ?
રક્ષાબંધનનો તહેવાર દર વર્ષે શ્રાવણની પૂર્ણિમાની તિથિએ મનાવવામાં આવે છે. આ વર્ષે રક્ષાબંધનનો તહેવાર 30 ઓગસ્ટ 2023, બુધવાર (14મી) વ્રત-પૂર્ણિમાના દિવસે મનાવવામાં આવશે. આ દિવસે ભદ્રા મૃત્યુ ભૂમિમાં નિવાસ કરશે. શાસ્ત્રો અનુસાર રક્ષાબંધન હંમેશા ભદ્રા પછી ઉજવવું જોઈએ. ભદ્રામાં રક્ષાબંધન કરવા પર પ્રતિબંધ છે. મૃત્યુ ભૂમિમાં ભદ્રાના નિવાસને કારણે આ વર્ષે રક્ષાબંધન પર્વમાં વિક્ષેપ આવશે ? આવો જાણીએ-
અમને પંચાંગની મદદથી જાણવા મળ્યું છે કે, શુક્લ પક્ષની શ્રાવણ પૂર્ણિમા 30 ઓગસ્ટે આવી રહી છે. આ કારણોસર રક્ષાબંધન અને રક્ષાબંધનની ઉજવણી કરવાનો યોગ્ય સમય શુભ રહેશે કારણ કે આ દિવસે પૂર્ણિમાની તિથિ આખો દિવસ રહેશે અને તમે દિવસભર ગમે ત્યારે રક્ષાબંધનનો તહેવાર મનાવી શકો છો.
ભદ્રા -
શાસ્ત્રો અનુસાર પંચાંગના પાંચ ભાગ છે, આ પાંચ ભાગ છે- 1. તિથિ 2. યુદ્ધ 3. નક્ષત્ર 4. યોગ 5. કરણ. આ પાંચ ભાગોની સંકલિત ગણતરીને પંચાંગ ગણતરી કહેવામાં આવે છે. આમાં વિષ્ટિ નામના કરણને જ ‘ભદ્રા’ કહેવામાં આવે છે. તમામ કરણોમાં ભદ્રાનું વિશેષ મહત્વ છે.
શુક્લ પક્ષની અષ્ટમી અને પૂર્ણિમાની તિથિઓ પૂર્વાર્ધમાં છે અને ભાદ્રા ઉત્તરાર્ધમાં ચતુર્થી અને એકાદશી તિથિઓમાં છે. બીજીબાજુ, પૂર્વાર્ધની ભદ્રા (વિષ્ટિ કરણ) કૃષ્ણ પક્ષની તૃતીયા અને દશમી તિથિ અને સપ્તમી અને ચતુર્દશી તિથિ પર થાય છે. શાસ્ત્રો અનુસાર ભદ્રામાં રક્ષાબંધનનો નિષેધ જણાવવામાં આવ્યો છે.
કેટલાક વિદ્વાનો માને છે કે, માત્ર મૃત્યુલોકની ભદ્રા જ પવિત્ર છે, તેનાથી વિપરિત, જો ભદ્રા અધ્યયનમાં રહે છે, તો તે અપવિત્ર નથી, પરંતુ કેટલાક વિદ્વાનો અભિપ્રાયને કારણે એવું માનતા નથી. કેટલાક શાસ્ત્રોમાં ઉલ્લેખ છે કે જ્યાં પણ ભદ્રા રહે છે ત્યાં તેનો સંપૂર્ણ ત્યાગ થાય છે.
શાસ્ત્રો અનુસાર પૂર્વાર્ધની ભદ્રા દિવસ દરમિયાન અને ઉત્તરાર્ધની ભદ્રા રાત્રે ત્યાગવામાં આવે છે, જ્યારે શાસ્ત્રો અનુસાર ભદ્રાના માત્ર મુખના ભાગનો ત્યાગ કરવામાં આવે છે જ્યારે પૂંછડીનો ભાગ તમામ કાર્યોમાં સ્વીકાર્ય છે. ભદ્રાના મુખના પાંચ કલાક એટલે કે માત્ર 2 કલાક જ સંપૂર્ણ ત્યાગ છે. શનિવારની ભાદ્રા વિશેષ અશુભ માનવામાં આવે છે.
રક્ષાબંધન 2023 ના દિવસે ભદ્રા ક્યારે આવશે ?
બુધવાર, 30 ઓગસ્ટ 2023એ ભદ્રા રાત્રે 10:59 વાગ્યે ઉગશે અને ભદ્રા રાત્રે 9:02 વાગ્યે આથમશે. પરંતુ તે થશે આ દિવસે ચંદ્ર સવારે 9:57 કલાકે ઉગે છે, પરંતુ કુંભ રાશિમાં પ્રવેશ કરશે, એટલે કે ભદ્રાના ઉદય સમયે, કુંભ રાશિમાં ચંદ્રની સ્થિતિને કારણે, ભદ્રાનો વાસ મૃત્યુલોકમાં રહેશે. આથી ભદ્રાના ઉદય પહેલા અથવા ભદ્રાના મુખમાં પાંચ ઘડી (2 કલાક) વીતી ગયા પછી શુભ ચોઘડિયામાં રક્ષાબંધન ઉજવવું વધુ સારું રહેશે.
કેટલાક વિદ્વાનો માને છે કે માત્ર મૃત્યુલોકની ભદ્રા જ પવિત્ર છે, તેનાથી વિપરિત જો ભદ્રા અધ્યયનમાં રહે છે, તો તે અપવિત્ર નથી પરંતુ કેટલાક વિદ્વાનો અભિપ્રાયને કારણે એવું માનતા નથી. કેટલાક શાસ્ત્રોમાં ઉલ્લેખ છે કે જ્યાં પણ ભદ્રા રહે છે ત્યાં તેનો સંપૂર્ણ ત્યાગ થાય છે.
શાસ્ત્રો અનુસાર પૂર્વાર્ધની ભદ્રા દિવસ દરમિયાન અને ઉત્તરાર્ધની ભદ્રા રાત્રે ત્યાગવામાં આવે છે, જ્યારે શાસ્ત્રો અનુસાર ભદ્રાના માત્ર મુખના ભાગનો ત્યાગ કરવામાં આવે છે જ્યારે પૂંછડીનો ભાગ તમામ કાર્યોમાં સ્વીકાર્ય છે. ભદ્રાના મુખના પાંચ કલાક એટલે કે માત્ર 2 કલાક જ સંપૂર્ણ ત્યાગ છે. શનિવારની ભાદ્રા વિશેષ અશુભ માનવામાં આવે છે.
રાહુકાળ અને પંચક ઉદય ક્યારે છે
30 ઓગસ્ટ, 2023એ રાહુકાલ બપોરે 12:20 થી 1:54 સુધી અને સવારે 10:19 સુધી રહેશે. પંચક શરૂ થશે.
રક્ષાબંધનનો શુભ સમય -
ખૂબ જ શુભ સમય - સવારે 06 થી 09 (ભદ્રા અને પંચકના ઉદય પહેલા)
શુભ અને શુભ સમય - બપોરે 3:30 થી 6:30 સુધી (ભૉદ્રાના મુખકાળના 5 કલાક પછી)
પ્રદોષ કાળ: સાંજે 5:00 થી 6:30 વાગ્યા સુધી
રક્ષાબંધન સંબંધિત નિયમો -
• ધાર્મિક માન્યતાઓ અનુસાર, ભદ્રકાળમાં રક્ષાબંધનનો તહેવાર મનાવવાની મનાઈ છે, તેથી જ નિયમો અનુસાર રાખડી બાંધતી વખતે ભદ્રાકાળનું ધ્યાન રાખવું જોઈએ.
• પંચાંગ અનુસાર, રક્ષાબંધનનો તહેવાર શ્રાવણ મહિનામાં તે દિવસે ઉજવવામાં આવે છે જ્યારે પૂર્ણ ચંદ્ર બપોરે આવે છે.
• જો પૂર્ણિમા તિથિએ બપોરે ભદ્રા હોય, તો રક્ષાબંધન ભદ્રામાં ના ઉજવવું જોઈએ.
• ભાઈને રાખડી બાંધતી વખતે તેનું મુખ પૂર્વ કે ઉત્તર પૂર્વ દિશા તરફ હોવું જોઈએ. ભાઈએ પશ્ચિમ દિશામાં બેસીને ક્યારેય રાખડી ના બાંધવી જોઈએ.
આચાર્ય તુષાર જોષી
જ્યોતિષ
રાજકોટ