Union Budget 2023: નાણામંત્રી નિર્મલા સીતારમણ આજે સવારે 11 વાગ્યે સંસદમાં સામાન્ય બજેટ રજૂ કરશે. આ બજેટને લઈને ઘણા દિવસોથી ચર્ચાઓ ચાલી રહી છે. દરેક વિભાગ પોતાની મેળે રાહતની આશા રાખી રહ્યો છે. આ સ્વતંત્ર ભારતનું 75મું સામાન્ય બજેટ હશે. સ્વતંત્ર ભારતમાં, 2023 પહેલા 74 સામાન્ય બજેટ, 14 વચગાળાના બજેટ અને ચાર વિશેષ બજેટ અથવા મિની બજેટ રજૂ કરવામાં આવ્યા છે.


પરંતુ બજેટ વિશેની સૌથી ચોંકાવનારી માહિતી માત્ર થોડા જ લોકો જાણે છે. હા, અમે જે બજેટની વાત કરી રહ્યા છીએ તેને બ્લેક બજેટ કહેવાય છે. અત્યાર સુધી સ્વતંત્ર ભારતમાં આવી તક માત્ર એક જ વાર આવી છે જ્યારે બ્લેક બજેટ રજૂ કરવામાં આવ્યું હોય. હવે તમે વિચારતા હશો કે બ્લેક બજેટ શું છે. અહીં અમે તમને વિગતવાર જણાવીશું કે બ્લેક બજેટ શું છે. તેનો પરિચય ક્યારે થયો અને તેની પાછળનું કારણ શું હતું.


બ્લેક બજેટ શું છે?


બ્લેક બજેટ કહેવાય જેમાં સરકારે ખર્ચમાં કાપ મૂકવો પડે. ઉદાહરણ તરીકે, જો સરકારની આવક રૂ. 500 છે અને તેનો ખર્ચ રૂ. 550 છે, તો સરકારે બજેટમાં કાપ મૂકવો પડશે. આ કટ બજેટને બ્લેક બજેટ કહેવાય છે. ભારતમાં અત્યાર સુધી બ્લેક બજેટ 1973માં જ રજૂ કરવામાં આવતું હતું. તેની પાછળ પણ એક મોટું કારણ હતું. વર્ષ 1971માં ભારત-પાકિસ્તાન યુદ્ધને કારણે ખર્ચમાં વધારો થવાને કારણે આર્થિક સ્થિતિ ખરાબ થઈ ગઈ હતી. આ સિવાય એ વર્ષે યોગ્ય વરસાદ થયો ન હતો. જેના કારણે ખેતીને અસર થઈ હતી. આ જટિલ સંજોગોમાં સરકારની આવક ઓછી અને ખર્ચ વધુ હતો. જેના કારણે ઈન્દિરા ગાંધીની સરકારે બ્લેક બજેટ રજૂ કરવું પડ્યું હતું. તત્કાલિન નાણામંત્રી યશવંતરાવ બી. ચવ્હાણે બ્લેક બજેટ રજૂ કર્યું હતું.


બ્લેક બજેટમાં શું જોગવાઈઓ હતી


1973માં રજૂ કરાયેલા બ્લેક બજેટમાં સરકારે જનરલ ઈન્સ્યોરન્સ કંપનીઓ, ઈન્ડિયન કોપર કોર્પોરેશન અને કોલ માઈન્સના રાષ્ટ્રીયકરણની જાહેરાત કરી હતી અને આ માટે 56 કરોડ રૂપિયાની જોગવાઈ કરવામાં આવી હતી. સરકારે કાળા બજેટમાં 550 કરોડની ખાધ દર્શાવી હતી.


આ પણ બજેટના પ્રકારો છે


ઉલ્લેખનીય છે કે, સામાન્ય બજેટ, વચગાળાનું બજેટ અને બ્લેક બજેટ સિવાય, અન્ય કેટલાક પ્રકારના બજેટ છે. સૌથી મહત્વપૂર્ણ સામાન્ય બજેટ છે. આ સામાન્ય રીતે દેશમાં રજૂ કરવામાં આવે છે. તે બંધારણની કલમ 112 હેઠળ રજૂ કરવામાં આવ્યું છે. જ્યારે, વચગાળાનું બજેટ કલમ 116 હેઠળ રજૂ કરવામાં આવે છે. સામાન્ય ચૂંટણીના વર્ષોમાં વચગાળાનું બજેટ રજૂ કરવામાં આવે છે. છેલ્લું વચગાળાનું બજેટ વર્ષ 2019માં રજૂ કરવામાં આવ્યું હતું. હવે આવતા વર્ષે 2024માં પણ વચગાળાનું બજેટ રજૂ કરવામાં આવશે. વચગાળાના બજેટમાં સરકાર કોઈ નીતિવિષયક નિર્ણય લેતી નથી કે કોઈ નવો કર લાદતી નથી. આ બે પ્રકારના બજેટ સૌથી વધુ લોકપ્રિય છે. અમે તમને ઉપરના કાળા બજેટ વિશે વિગતવાર જણાવ્યું. આ સિવાય પરફોર્મન્સ બજેટિંગ અને ઝીરો આધારિત બજેટિંગ પણ છે.