Independence Day 2022: 15મી ઓગસ્ટ 1947ના રોજ આપણને આઝાદી મળી હતી, પરંતુ સેંકડો વર્ષોની ગુલામીની સાંકળોએ દેશને ગરીબી અને અવ્યવસ્થાના ફસાવી દીધો હતો. ત્યારથી લઈને અત્યાર સુધીની 75 વર્ષની સફરમાં દેશે સાંસ્કૃતિક, સામાજિક, રાજકીય, આર્થિક, સૈન્ય, રમતગમત અને ટેકનિકલ ક્ષેત્રે એક અલગ ઓળખ બનાવી છે. છેલ્લા 75 વર્ષોમાં તેની આંતરિક સમસ્યાઓ અને પડકારો વચ્ચે, દેશે એવી સિદ્ધિઓ મેળવી છે જેના પર આપણને ગર્વ થશે. આવું જ એક સેક્ટર છે હેલ્થ, આવો જાણીએ આઝાદી બાદ દેશના હેલ્થ સેક્ટરમાં શું બદલાવ આવ્યો છે.
દેશમાં આરોગ્ય સુવિધાઓ નહિવત હતી. 1951ની વસ્તી અનુસાર દેશના લોકોનું આયુષ્ય 32 વર્ષ હતું જે 2022માં વધીને 70 વર્ષ થયું છે. જન્મ સમયે બાળ મૃત્યુ દર 1 હજાર દીઠ 145 હતો જે 2022 માં ઘટીને 27 થયો છે. છેલ્લા 75 વર્ષમાં સ્વાસ્થ્ય ક્ષેત્રે ઘણું કામ થયું છે અને તેની અસર પણ દેખાઈ રહી છે.
ડોકટરોની સંખ્યામાં વધારો
આઝાદી સમયે દેશમાં માત્ર 50 હજાર ડોક્ટરો હતા, જેની સંખ્યા હવે 13 લાખ 8 હજારને પાર કરી ગઈ છે. 1947માં દેશમાં માત્ર 30 મેડિકલ કોલેજો હતી, પરંતુ હવે 600થી વધુ મેડિકલ કોલેજો છે. એટલું જ નહીં, આઝાદી સમયે દેશભરમાં 2,014 સરકારી હોસ્પિટલો હતી, જેની સંખ્યા આજે સાડા 23 હજારથી વધુ છે. તે સમયે દેશમાં પ્રાઇમરી હેલ્થ કેર સેન્ટર્સની સંખ્યા માત્ર 725 હતી જે આજે વધીને 23,391 થઈ ગઈ છે.
હેલ્થ ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરમાં મોટો ફેરફાર
આઝાદીના 75 વર્ષોમાં આપણા દેશમાં હેલ્થ ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરમાં નોંધપાત્ર વધારો થયો છે. દવાના ક્ષેત્રમાં ભારતની 75 વર્ષની સફર શાનદાર રહી છે. 1947 માં ભારતનું ફાર્મા બજાર વિદેશી કંપનીઓના નિયંત્રણ હેઠળ હતું અને તે સમયે જરૂરી દવાઓમાંથી 80-90% આયાત કરવામાં આવતી હતી. ભારતમાં દવાઓની કિંમત અન્ય દેશોની સરખામણીએ ઘણી વધારે હતી અને આ સ્થિતિ 1960 સુધી રહી હતી. જ્યારે ભારતે દવાઓના સ્થાનિક ઉત્પાદન પર ધ્યાન વધાર્યું ત્યારે પરિસ્થિતિ ઝડપથી બદલાઈ.
75 વર્ષ પછી ભારત વિશ્વની ફાર્મસી બની ગયું છે. 2021-22માં ભારતે વિશ્વભરમાં 2,462 મિલિયન ડોલરની દવાઓની નિકાસ કરી છે. વૈશ્વિક ફાર્મા નિકાસમાં ભારતનો હિસ્સો લગભગ 6% છે. ભારત જથ્થાની દૃષ્ટિએ વિશ્વનો ત્રીજો અને મૂલ્યની દૃષ્ટિએ 14મો દેશ છે.
દેશમાં 1 હજારની વસ્તી માટે માત્ર 0.55 બેડ છે, એટલે કે દર 2 હજારની વસ્તી માટે માત્ર 1 હોસ્પિટલ બેડ છે. સ્વાસ્થ્ય મંત્રાલયના જણાવ્યા અનુસાર, દેશમાં દર 10,000 લોકો પર 8.6 ડોક્ટર છે. વિશ્વ બેંકના આંકડા દર્શાવે છે કે ચીનમાં દર 10 હજારની વસ્તીએ 22 થી વધુ ડોકટરો છે. ભારત સરકાર આરોગ્ય સુવિધાઓ પર જીડીપીના માત્ર ત્રણ ટકા ખર્ચ કરે છે, જ્યારે ચીન સાત ટકા કરતા વધુ ખર્ચ કરે છે.
ભારતે આગામી 25 વર્ષમાં એટલે કે આઝાદીની શતાબ્દી પર વિશ્વમાં એક અલગ સ્થાન હાંસલ કરવા માટે એક સસ્તી અને મજબૂત હેલ્થકેર સિસ્ટમ બનાવવી પડશે. સરકારે પણ આ દિશામાં પગલાં લેવાનું શરૂ કરી દીધું છે. મેડિકલ કોલેજોની સંખ્યામાં વધારો થવા સાથે એઈમ્સ જેવી પ્રીમિયમ આરોગ્ય સંસ્થાઓની સંખ્યામાં ઝડપથી વધારો થઈ રહ્યો છે. આ સાથે આયુષ્માન ભારત તરફથી આરોગ્ય વીમા યોજના દ્વારા ગરીબોને વધુ સારી આરોગ્ય સુવિધાઓ ઉપલબ્ધ કરાવવાની પહેલ પણ શરૂ કરવામાં આવી છે. જો આ પ્રયાસોને નિષ્ઠાપૂર્વક અમલમાં મૂકવામાં આવે તો ભારત ચોક્કસપણે તે સ્થાન પ્રાપ્ત કરી શકશે જે તે પાત્ર છે.