15 ઓગસ્ટ 1947ના રોજ દેશ અંગ્રેજોની ગુલામીમાંથી મુક્ત થયો. ભારતની આઝાદી માટે ઘણા સ્વાતંત્ર્ય સેનાનીઓએ પોતાના જીવનનું બલિદાન આપ્યું હતું. સ્વતંત્રતા સંગ્રામની ચળવળમાં ઘણી મહિલાઓ સામેલ હતી, જ્યારે ભારત-પાકિસ્તાનના ભાગલા અને સ્વતંત્રતા પછી ભારતને લોકશાહી રાષ્ટ્ર બનાવવામાં મહિલાઓનું અભૂતપૂર્વ યોગદાન હતું ઈન્દ્રજીત કૌર આ મહિલાઓમાંથી એક છે. ઈન્દ્રજીત કૌર એ મહિલા છે જેણે તે જમાનાની મહિલાઓ માટે બહારની દુનિયાના દરવાજા ખોલ્યા અને ઘરની ચાર દીવાલો ઓળંગવા માટે પ્રોત્સાહિત કર્યા. ઈન્દ્રજીત કૌરના નામ સાથે 'પ્રથમ' શબ્દ જોડાયેલો છે. તે ઘણા ક્ષેત્રોમાં ભારતની પ્રથમ મહિલા બની હતી. ભારત-પાકિસ્તાનના ભાગલામાં તેમનું મહત્વનું યોગદાન હતું. આ સાથે આઝાદી પછી શિક્ષણ ક્ષેત્રે પણ તેમની ભૂમિકા છે. આવો જાણીએ ઈન્દ્રજીત કૌર વિશે.
કોણ હતી ઈન્દ્રજીત કૌર
ઈન્દ્રજીત કૌર એ ભારતીય મહિલા છે જેના નામ સાથે પ્રથમ શબ્દ જોડાયેલો છે. તે તેના માતાપિતાનું પ્રથમ સંતાન હતું. બાદમાં સ્ટાફ સિલેક્શન કમિશન, નવી દિલ્હીના પ્રથમ મહિલા અધ્યક્ષ બન્યા. આ ઉપરાંત પંજાબી યુનિવર્સિટીના પ્રથમ મહિલા વાઇસ ચાન્સેલરની નિમણૂક કરવામાં આવી હતી.
ઈન્દ્રજીત કૌરનું જીવનચરિત્ર
ઈન્દ્રજીત કૌરનો જન્મ 1 સપ્ટેમ્બર 1923ના રોજ પંજાબના પટિયાલા જિલ્લામાં કર્નલ શેર સિંહ સંધુના ઘરે થયો હતો. તેમની માતાનું નામ કરતાર કૌર હતું. ઈન્દ્રજીત કૌરનું કુટુંબ ઉદારવાદી અને પ્રગતિશીલ વિચારધારાનું હતું, જેણે બાળકોના વિકાસમાં પરદા પ્રથા જેવી રૂઢિચુસ્ત પ્રચલિત પ્રથાઓને મંજૂરી આપી ન હતી.
ઈન્દ્રજીત કૌરનું શિક્ષણ
પરિવાર દીકરી ઈન્દ્રજીત કૌરને તેના અભ્યાસ માટે પટિયાલાની વિક્ટોરિયા ગર્લ્સ સ્કૂલમાં લઈ ગયો. આ શાળામાંથી 10મું ધોરણ પૂરું કર્યા પછી, તેના પિતાની પેશાવરમાં બદલી થઈ ગઈ અને વધુ અભ્યાસ માટે લાહોર ગઈ.તેમણે આરબી સોહન લાલ ટ્રેનિંગ કોલેજમાંથી તેમનો મૂળભૂત તાલીમ અભ્યાસક્રમ કર્યો અને લાહોરની સરકારી કોલેજમાંથી ફિલોસોફીમાં એમએ કર્યું. બાદમાં વિક્ટોરિયા ગર્લ્સ ઈન્ટરમીડિયેટ કોલેજમાં કામચલાઉ ધોરણે ભણાવવાનું શરૂ કર્યું. 1946 માં, આઝાદીના એક વર્ષ પહેલા, ઇન્દ્રજીત કૌર ગવર્નમેન્ટ કોલેજ ફોર વુમનમાં ફિલોસોફી ભણાવતા હતા.
ભારત-પાકિસ્તાનના ભાગલામાં ઈન્દ્રજીતની ભૂમિકા
આ સમયગાળા દરમિયાન જ્યારે ભારત-પાકિસ્તાનનું વિભાજન થયું ત્યારે સેંકડો શરણાર્થીઓ આવવા લાગ્યા. તે સમયે ઈન્દ્રજીત કૌરે મહત્વની ભૂમિકા ભજવી અને કાર્યકર્તા તરીકે કામ કરવાનું શરૂ કર્યું. માતા સાહિબ કૌરે પાર્ટીની રચના કરી અને તેના સચિવ બન્યા. તેમની ટીમે પટિયાલામાં લગભગ 400 પરિવારોના પુનર્વસનમાં મદદ કરી. તે જરૂરિયાતમંદોને કપડાં અને રાશન આપતી હતી.
ઈન્દ્રજીત કૌરનું પ્રશંસનીય કાર્ય
તેણીએ શરણાર્થી છોકરીઓને સ્વ-રક્ષણની તાલીમ આપી. બાદમાં, 1955માં, તે સ્ટેટ કોલેજ ઓફ એજ્યુકેશન, પટિયાલામાં પ્રોફેસર બની. તે દિવસોમાં તેમની વિદ્યાર્થીની ગુરશરણ કૌર હતી, જે પૂર્વ વડાપ્રધાન મનમોહન સિંહની પત્ની હતી. 1958માં, ઈન્દ્રજીત કૌરને બેઝિક ટ્રેનિંગ કોલેજ, ચંડીગઢમાં શિક્ષણના પ્રોફેસર તરીકે નિયુક્ત કરવામાં આવ્યા. બાદમાં એ જ કોલેજના વાઇસ પ્રિન્સિપાલ બન્યા.
તે કોલેજ (પટિયાલા સરકારી કોલેજ ફોર વુમન)ની પ્રિન્સિપાલ બની હતી જ્યાંથી તેણે તેની કારકિર્દી શરૂ કરી હતી. ત્રણ વર્ષમાં આ જ કોલેજમાં સાયન્સ વિંગ ખોલવામાં આવી. આ સિવાય ઇન્દ્રજીત કૌરે ગણતંત્ર દિવસની પરેડમાં મહિલાઓને સામેલ કરવામાં મોટી ભૂમિકા ભજવી હતી. પંજાબી યુનિવર્સિટીના વાઇસ ચાન્સેલર બનનાર તેઓ પ્રથમ મહિલા બન્યા. 1980માં, તેમને કેન્દ્ર સરકારની નોકરીઓ માટેની ભરતી એજન્સી, સ્ટાફ સિલેકશન કમિશનની પ્રથમ મહિલા અધ્યક્ષ તરીકે નિયુક્ત કરવામાં આવી.