ભારતીય ચૂંટણી પંચે આજે લોકસભા ચૂંટણીની તારીખો જાહેર કરી. આ સાથે દેશભરમાં આચારસંહિતા લાગુ થઈ ગઈ છે. ચૂંટણી પૂરી ન થાય ત્યાં સુધી આચારસંહિતા અમલમાં રહેશે. આ સમયગાળા દરમિયાન ચૂંટણી પંચને ચૂંટણી સંબંધિત તમામ બાબતોમાં 'સર્વશક્તિમાન' ગણવામાં આવે છે.
આચારસંહિતા એ એક માર્ગદર્શિકા છે જે તમામ રાજકીય પક્ષો, ઉમેદવારો અને સરકારને લાગુ પડે છે. આચારસંહિતાનો હેતુ ચૂંટણી મુક્ત અને ન્યાયી રીતે યોજવાનો છે. આ અંતર્ગત રાજકીય પક્ષો અને ઉમેદવારોએ કેટલાક નિયમોનું પાલન કરવાનું રહેશે.
ચૂંટણી પંચ આચારસંહિતાના ભંગ બદલ કોઈપણ ઉમેદવાર કે પક્ષ સામે શિક્ષાત્મક પગલાં લઈ શકે છે. રાજકીય પક્ષો અને ઉમેદવારોને ચૂંટણી લડતા પણ રોકી શકે છે.
આ ખાસ લેખમાં સમજો કે આચારસંહિતા લાગુ થતાં જ દેશમાં શું બદલાવ આવે છે, સરકારના કામકાજ પર શું અસર પડે છે, સરકાર માટે કેટલી સત્તા બાકી છે.
ભાષણ આપતી વખતે વાણી પર નિયંત્રણ રાખવું પડશે
ચૂંટણી પંચની માર્ગદર્શિકા અનુસાર, આ સમયગાળા દરમિયાન કોઈપણ પક્ષ કે ઉમેદવાર એવી કોઈ પ્રવૃત્તિ કરશે નહીં કે જેનાથી વિવિધ જાતિ, સમુદાય, ધર્મ અથવા ભાષા વચ્ચે પહેલાથી અસ્તિત્વમાં રહેલા મતભેદો વધી જાય. અથવા તેમની વચ્ચે પરસ્પર દ્વેષ પેદા થઈ શકે છે અથવા તણાવની સ્થિતિ ઊભી થઈ શકે છે. મસ્જિદો, ચર્ચ, મંદિરો અથવા અન્ય ધાર્મિક સ્થળોનો ચૂંટણી પ્રચાર માટે પ્લેટફોર્મ તરીકે ઉપયોગ કરી શકાશે નહીં.
અન્ય પક્ષોની ટીકા કરતી વખતે, ફક્ત તેમની નીતિઓ, કાર્યક્રમો, ભૂતકાળના કાર્યો અને રેકોર્ડની ચર્ચા કરવામાં આવશે. વ્યક્તિએ અંગત જીવનના એવા પાસાઓની ટીકા કરવાનું ટાળવું જોઈએ જેને રાજકીય પ્રવૃત્તિઓ સાથે કોઈ લેવાદેવા નથી. પુરાવા વિના કરવામાં આવેલા આક્ષેપો અથવા વિકૃત નિવેદનોના આધારે અન્ય પક્ષો અથવા તેમના કાર્યકરોની ટીકા કરી શકાતી નથી.
મતદારોને લાંચ આપવી, મતદારોને ડરાવવા, મતદારોની નકલી ઓળખ ઉભી કરવી અને મતદાન મથકોની 100 મીટરની અંદર પ્રચાર કરવો એ ગુના છે. આ ઉપરાંત મતદારોને મતદાન મથક સુધી લઈ જવાની વ્યવસ્થા કરવી પણ ખોટી છે.
રાજકીય પક્ષો અને ઉમેદવારોએ સુનિશ્ચિત કરવું જોઈએ કે તેમના સમર્થકો અન્ય પક્ષોની સભાઓ અને રેલીઓમાં વિક્ષેપ ન નાખે. કોઈપણ રાજકીય પક્ષના કાર્યકરો અથવા સમર્થકોએ અન્ય કોઈ રાજકીય પક્ષની સભાઓમાં લેખિત કે મૌખિક પ્રશ્નો પૂછીને અથવા તેમના પક્ષના પેમ્ફલેટનું વિતરણ કરીને ખલેલ પહોંચાડવી જોઈએ નહીં.
રાજકીય પક્ષો એવી જગ્યાએથી તેમની રેલી કરી શકતા નથી જ્યાં પહેલાથી જ અન્ય પક્ષની સભાનું આયોજન કરવામાં આવ્યું હોય. આ સિવાય એક પક્ષ દ્વારા લગાવવામાં આવેલા પોસ્ટર બીજી પાર્ટીના કાર્યકરો હટાવી શકતા નથી.
ઘરની સામે વિરોધ ન કરી શકે
દરેક વ્યક્તિને પોતાના ઘરમાં શાંતિથી રહેવાનો અધિકાર છે. દરેકને આ અધિકાર મળે છે. જો કોઈને રાજકીય પક્ષો અથવા ઉમેદવારોના રાજકીય અભિપ્રાયો અથવા કામ પસંદ ન હોય તો પણ કોઈ વ્યક્તિ તેમના વિચારો અથવા પ્રવૃત્તિઓનો વિરોધ કરવા માટે કોઈના ઘરની બહાર પ્રદર્શન અથવા સૂત્રોચ્ચાર કરી શકતું નથી. વિરોધ કરવાના બીજા રસ્તા છે, ઘરની બહાર ભેગા થવું યોગ્ય નથી.
કોઈપણ રાજકીય પક્ષ અથવા ઉમેદવાર તેના સમર્થકોને પરવાનગી વિના કોઈપણ વ્યક્તિના ઘર, જમીન અથવા જગ્યાની દિવાલ પર ઝંડા લગાવવા, બેનરો લટકાવવા, નોટિસો ચોંટાડવા અથવા સૂત્રો લખવાની મંજૂરી આપી શકશે નહીં.
જાહેર સભા કે રેલી અંગેની માહિતી પહેલા પોલીસને આપવાની રહેશે
રાજકીય પક્ષોએ તેમની જાહેર સભા કે પ્રચાર કાર્યક્રમની સંપૂર્ણ માહિતી સ્થાનિક પોલીસને આપવી જરૂરી છે. આમાં મીટિંગનું સ્થળ અને સમય સામેલ છે. આનાથી પોલીસને ટ્રાફિકનું સંચાલન કરવામાં અને શાંતિ જાળવવા માટે વ્યવસ્થા કરવામાં મદદ મળશે.
ઉપરાંત, કોઈપણ મીટિંગ યોજતા પહેલા, પક્ષકારોએ તે વિસ્તારમાં કોઈ પ્રતિબંધ અથવા પ્રતિબંધ આદેશ છે કે કેમ તે શોધવું જોઈએ. જો આવી કોઈ પ્રતિબંધ હશે તો તેનું ચુસ્તપણે પાલન કરવાનું રહેશે. જો તમને તે પ્રતિબંધમાં છૂટછાટ જોઈતી હોય, તો તમારે પહેલા અરજી કરવી પડશે અને પરવાનગી લેવી પડશે.
જો જાહેર સભા માટે લાઉડસ્પીકર કે અન્ય કોઈ વસ્તુની પરવાનગી લેવી ફરજિયાત હોય તો પક્ષ કે ઉમેદવારે સંબંધિત સત્તાધિકારીને અગાઉથી સારી રીતે અરજી કરવાની રહેશે. જાહેર સભામાં કોઈ પણ વ્યક્તિ મુશ્કેલી ઉભી કરશે અથવા અશાંતિ સર્જશે તો તેની સામે કાર્યવાહી કરવા અમે ત્યાં તૈનાત પોલીસની મદદ લઈશું. આયોજકો પોતે આવા લોકો સામે કોઈ પગલાં લઈ શકતા નથી.
રેલી કાઢતી વખતે આ નિયમોનું પાલન કરવું જરૂરી છે
રેલી કાઢનાર પક્ષ કે ઉમેદવારે અગાઉથી નક્કી કરવાનું રહેશે કે રેલી ક્યાં અને કયા સમયે નીકળશે. તે કયા રસ્તે જશે? તે ક્યાં અને ક્યારે સમાપ્ત થશે? કોઈપણ કારણ વગર રેલીના રૂટ કે સમયમાં કોઈ ફેરફાર કરી શકાશે નહીં. ટ્રાફિકના નિયમોનું પાલન કરવું પડશે.
રેલી હંમેશા રસ્તાની જમણી બાજુએ જ જવું જોઈએ અને સરઘસ દરમિયાન ત્યાં તૈનાત પોલીસ જે કહે છે તેનું પાલન કરવું ફરજિયાત છે. જો બે અથવા વધુ પક્ષો અથવા ઉમેદવારો લગભગ એક જ સમયે એક જ રૂટ અથવા તેના ભાગો પર રેલી કાઢવા માંગતા હોય, તો બંને પક્ષો/ઉમેદવારોએ અગાઉથી એકબીજા સાથે સંપર્ક કરવો જોઈએ.
સરકારી તિજોરીમાંથી જાહેરાતો બતાવી શકાતી નથી
આચારસંહિતા દરમિયાન અખબારો અને અન્ય મીડિયા ચેનલોમાં સરકારી તિજોરીમાંથી જાહેરાતો ચલાવવા અને સરકારી મીડિયાનો દુરુપયોગ સંપૂર્ણપણે ટાળવો જોઈએ. સરકારી મીડિયાનો ઉપયોગ ચૂંટણી સંબંધિત સમાચારો એકતરફી બતાવવા અથવા શાસક પક્ષની સિદ્ધિઓને પ્રસિદ્ધ કરવા માટે કરી શકાતો નથી, જેનાથી સત્તાધારી પક્ષને ચૂંટણીમાં ફાયદો થઈ શકે. જો કોઈ જાહેરાત પહેલાથી ચાલી રહી હોય તો તેને દૂર કરવી પડશે.
સરકારી પૈસા વાપરી શકતા નથી
મંત્રીઓ અને અન્ય અધિકારીઓ સરકારી તિજોરીમાંથી કોઈપણ યોજના માટે ચૂકવણી કરી શકતા નથી અને તેઓ કોઈપણ યોજનાને મંજૂરી આપી શકતા નથી. સરકારી કર્મચારીઓ સિવાય કોઈ મંત્રી કે અધિકારી કોઈ નવા પ્રોજેક્ટ કે સ્કીમનો શિલાન્યાસ નહીં કરી શકે. ઉપરાંત, સરકાર કોઈ કાયમી કે અસ્થાયી નિમણૂક કરી શકતી નથી.
જો અચાનક કોઈપણ પ્રકારની કુદરતી આફત કે રોગચાળો આવે અને સરકાર કોઈ પગલાં લેવા માંગતી હોય તો તેણે પહેલા ચૂંટણી પંચની પરવાનગી લેવી પડશે.
સરકારી મિલકત પર ઉમેદવારોના અધિકારો
કેન્દ્ર અને રાજ્યમાં સત્તામાં રહેલા પક્ષના નેતાઓ ચૂંટણી પ્રચાર માટે તેમના સત્તાવાર પદનો ઉપયોગ કરી શકતા નથી. ખાસ કરીને, મંત્રીઓ તેમની સત્તાવાર મુલાકાતોને ચૂંટણી પ્રચાર કાર્ય સાથે મિશ્રિત કરશે નહીં અને ચૂંટણી પ્રચાર દરમિયાન સરકારી મશીનરી અથવા કર્મચારીઓનો ઉપયોગ કરશે નહીં.
ચૂંટણી પ્રચાર માટે સભા સ્થળ અને હેલિપેડનો ઉપયોગ કરવાનો અધિકાર માત્ર સત્તાધારી પક્ષને રહેશે નહીં. અન્ય પક્ષો અને ઉમેદવારોને પણ તે જ નિયમો અને શરતો પર આ સુવિધાઓનો ઉપયોગ કરવાની મંજૂરી આપવામાં આવશે જેના પર શાસક પક્ષ તેનો ઉપયોગ કરે છે.
સરકારી આરામગૃહ, ડાક બંગલો કે અન્ય સરકારી રહેઠાણ સત્તામાં રહેલા રાજકીય પક્ષ કે તેના ઉમેદવારોના એકમાત્ર શાસન હેઠળ રહેશે નહીં. અન્ય પક્ષો અને ઉમેદવારોને પણ આ જગ્યાનો ઉપયોગ કરવાનો સમાન અધિકાર હશે. પરંતુ યાદ રાખો કે ચૂંટણી પ્રચાર માટે આ સરકારી આવાસ (અને આસપાસના વિસ્તારોમાં) કોઈપણ પક્ષ કે ઉમેદવાર જાહેર સભાઓ કરી શકશે નહીં.
મંત્રીઓ પર પ્રતિબંધ
કેન્દ્ર સરકાર કે રાજ્ય સરકારના મંત્રીઓ કોઈપણ મતદાન કેન્દ્ર કે મતગણતરી સ્થળે જઈ શકતા નથી. માત્ર ઉમેદવાર, મતદાર અથવા ઉમેદવારના અધિકૃત પ્રતિનિધિ તરીકે તેઓ આ સ્થળોની મુલાકાત લઈ શકશે.