ભારતમાં આર્થિક સુધારાના નિર્માતા તરીકે જાણીતા પૂર્વ વડાપ્રધાન મનમોહન સિંહનું ગુરુવારે (26 ડિસેમ્બર) નિધન થયું. તેઓ 92 વર્ષના હતા. ડૉ મનમોહન સિંહ તેમના ઘરે બેભાન થઈ ગયા બાદ તેમને દિલ્હીની AIIMSમાં દાખલ કરવામાં આવ્યા હતા. AIIMSમાં દરેક પ્રકારની સારવાર બાદ પણ મનમોહન સિંહને ફરી ભાનમાં પાછા લાવી શકાયા નહી. ગુરુવારે રાત્રે ડોક્ટરોની ટીમે તેમને મૃત જાહેર કર્યા હતા. પૂર્વ પીએમના નિધનથી સમગ્ર દેશમાં શોકનો માહોલ છે.  


દેશને આર્થિક સંકટમાંથી બચાવ્યો


પ્લાનિંગ કમિશન અને રિઝર્વ બેંક તરફથી નાણા મંત્રી પદ સંભાળનાર ડૉ.મનમોહન સિંહ 2004 થી 2014 સુધી દેશના વડાપ્રધાન હતા. તેમણે દેશને આર્થિક સંકટમાંથી બહાર કાઢવામાં મહત્વની ભૂમિકા ભજવી હતી. ચાલો જાણીએ કે અર્થશાસ્ત્રી પૂર્વ વડાપ્રધાન મનમોહન સિંહે દેશની દિશા અને સ્થિતિ કેવી રીતે બદલી.


દેશના નાણાકીય ક્ષેત્રોમાં મહત્વપૂર્ણ હોદ્દા સંભાળ્યા


મનમોહન સિંહને દેશમાં આર્થિક સુધારાના પ્રણેતા તરીકે હંમેશા યાદ કરવામાં આવશે. તેમનું સમગ્ર જીવન સિદ્ધિઓથી ભરેલું હતું. 10 વર્ષ સુધી દેશના વડાપ્રધાન રહેવા ઉપરાંત લગભગ 4 દાયકા સુધી દેશના નાણાકીય ક્ષેત્રોમાં મહત્વના હોદ્દા પર રહ્યા. તેમની ઉદારીકરણ, ખાનગીકરણ અને વૈશ્વિકીકરણની નીતિઓએ અર્થતંત્રમાં મોટા ફેરફારો કર્યા. તેમના ઘણા પગલાં ભારતના ઇતિહાસમાં સીમાચિહ્નરૂપ બની ગયા.


વૈશ્વિકીકરણ અને ઉદારીકરણ શરૂ કર્યું


સૌ પ્રથમ, જો આપણે તેમની સૌથી મોટી ઉપલબ્ધિ વિશે વાત કરીએ, તો તેમને દેશના ઉદારીકરણના પિતા કહેવામાં આવે છે. નાણાં પ્રધાન તરીકે, તેમણે 1991 માં વૈશ્વિકીકરણ અને ઉદારીકરણની શરૂઆત કરી. પછી તેણે દેશના દરવાજા ખોલ્યા અને વિશ્વ સાથે મહત્વપૂર્ણ આર્થિક અને વેપાર સોદા કરવાની પ્રક્રિયા શરૂ કરી.


RTI કાયદો 2005માં લાવવામાં આવ્યો હતો


સરકારને જવાબદાર બનાવવા માટે, માહિતીનો અધિકાર (RTI) કાયદો જૂન 2005માં મનમોહન સિંહના નેતૃત્વમાં લાગુ કરવામાં આવ્યો હતો. એ જ રીતે, સપ્ટેમ્બર 2005 માં, તેમની સરકારે રોજગાર ગેરંટી યોજના શરૂ કરી જેમાં દરેક ગ્રામીણ પરિવારને 100 દિવસની રોજગારની ગેરંટી આપવાનો કાયદો બનાવવામાં આવ્યો, પાછળથી આ યોજના મનરેગાના નામથી જાણીતી બની હતી. 


આધાર કાર્ડ યોજના વર્ષ 2009માં શરૂ થઈ હતી 


મનમોહનના કાર્યકાળની મહત્વની સિદ્ધિઓમાં જાન્યુઆરી 2009માં ઓળખ માટે આધાર કાર્ડ યોજનાની શરૂઆત છે, જે આજે દેશના તમામ નાગરિકોની ઓળખ બની ગઈ છે. મનમોહન સિંહના બીજા કાર્યકાળ દરમિયાન, વર્ષ 2013 માં, દેશના ગરીબ લોકો માટે ખાદ્ય સુરક્ષા સુનિશ્ચિત કરવા માટે રાષ્ટ્રીય ખાદ્ય સુરક્ષા કાયદો લાગુ કરવામાં આવ્યો હતો.


વર્ષ 2008માં કૃષિ લોન માફી યોજના


ડૉ. મનમોહન સિંહની સરકારે ડાયરેક્ટ બેનિફિટ ટ્રાન્સફર સિસ્ટમ લાગુ કરી, જેણે ગરીબો સુધી પહોંચતા પૈસા સંબંધિત ઘણી ખામીઓ દૂર કરી. વર્ષ 2008માં કૃષિ લોન માફી યોજના પણ શરૂ કરવામાં આવી હતી, જેમાં કૃષિ સંકટને દૂર કરવા માટે 60 હજાર કરોડ રૂપિયાની લોન માફ કરીને ખેડૂતોને ઘણી રાહત આપવામાં આવી હતી.


મનમોહનસિંહના કાર્યકાળમાં અમેરિકા સાથે ન્યુક્લિયર ડીલ કરવામાં આવી હતી


આર્થિક ક્ષેત્રમાં આ મોટા પગલાઓ સિવાય માર્ચ 2006માં અમેરિકા સાથે થયેલો પરમાણુ કરાર મનમોહન સિંહના કાર્યકાળની સૌથી મોટી ઉપલબ્ધિ છે. આ કરાર હેઠળ ભારતને ન્યુક્લિયર સપ્લાયર્સ ગ્રુપ (NSG)માંથી મુક્તિ મળી છે. આ અંતર્ગત ભારતને તેના નાગરિક અને સૈન્ય પરમાણુ કાર્યક્રમોને અલગ કરવાની મંજૂરી આપવામાં આવી હતી. આ ડીલ હેઠળ ભારતને તે દેશોમાંથી યુરેનિયમ આયાત કરવાની મંજૂરી આપવામાં આવી હતી, જેની પાસે આ ટેક્નોલોજી છે.


1972માં આર્થિક સલાહકાર બનાવવામાં આવ્યા હતા


મનમોહન સિંહે વડાપ્રધાન અને નાણામંત્રી બનતા પહેલા જ ભારત માટે મહત્વની ભૂમિકા ભજવવાની શરૂઆત કરી હતી. વર્ષ 1966 થી 1969 દરમિયાન, તેઓ સંયુક્ત રાષ્ટ્ર પરિષદ માટે આર્થિક બાબતોના અધિકારી તરીકે ચૂંટાયા હતા. 1971માં તેમને વાણિજ્ય અને ઉદ્યોગ મંત્રાલયમાં આર્થિક સલાહકાર તરીકે નિયુક્ત કરવામાં આવ્યા, ત્યારબાદ 1972માં તેમને નાણા મંત્રાલયમાં મુખ્ય આર્થિક સલાહકાર બનાવવામાં આવ્યા. આ પછી તેઓ આયોજન પંચના ઉપાધ્યક્ષ બન્યા.


1982 થી 1985 સુધી આરબીઆઈના ગવર્નર


મનમોહન સિંહ 1982 થી 1985 સુધી રિઝર્વ બેંકના ગવર્નર હતા. મનમોહન સિંહ વડાપ્રધાનના આર્થિક સલાહકાર અને યુજીસીના અધ્યક્ષ પણ હતા. તેઓ 1991માં પ્રથમ વખત સંસદમાં પ્રવેશ્યા હતા, જ્યારે તેઓ આસામમાંથી રાજ્યસભાના સભ્ય તરીકે ચૂંટાયા હતા, ત્યારબાદ ફરીથી 1995, 2001, 2007 અને 2013માં તેઓ ચૂંટાયા હતા. 1998 અને 2004 વચ્ચે તેઓ રાજ્યસભામાં વિપક્ષના નેતા પણ હતા. 1991 થી 1996 સુધી મનમોહન સિંહે નરસિમ્હા રાવ સરકારમાં નાણામંત્રીની મહત્વની જવાબદારી નિભાવી હતી.


બે વખત દેશના PMની કમાન સંભાળી


22 મે 2004 ભારતીય રાજકારણ અને કોંગ્રેસ પાર્ટી માટે ઐતિહાસિક દિવસ સાબિત થયો. ડૉ.મનમોહન સિંહે દેશના 13મા વડાપ્રધાન તરીકે શપથ લીધા. 13 મેના રોજ કોંગ્રેસ વર્કિંગ કમિટીની બેઠકમાં સોનિયા ગાંધીએ વડાપ્રધાન પદ માટે ડૉ.મનમોહન સિંહના નામનો પ્રસ્તાવ મૂક્યો હતો. પાર્ટીના વરિષ્ઠ નેતાઓએ આ પ્રસ્તાવને ટેકો આપ્યો હતો. 22 મે 2004 ના રોજ, પાંચ દિવસની ચર્ચાઓ અને સર્વસંમતિ પછી ડૉ. મનમોહન સિંહે ભારતના 13મા વડાપ્રધાન તરીકે શપથ લીધા. આ પછી તેઓ સતત બે ટર્મ સુધી દેશના વડાપ્રધાન રહ્યા.