Chakravyuh: મહાભારતમાં ચક્રવ્યૂહનું જ્ઞાન કોને-કોને હતું?

યુદ્ધ લડવા માટે પક્ષો કે વિપક્ષ પોતપોતાની રણનીતિ તૈયાર કરતા હતા. વ્યૂહરચનાનો અર્થ છે કે યુદ્ધ માટે સૈનિકોનો ઉપયોગ કેવી રીતે કરવો જોઈએ. ચક્રવ્યુહ એક બહુ-સ્તરીય સંરક્ષણાત્મક લશ્કરી માળખું છે, જેનો ઉપયોગ મોટા યોદ્ધાને ચારે બાજુથી ઘેરી લેવા માટે થાય છે.

જ્યારે આકાશમાંથી જોવામાં આવે છે, ચક્રવ્યુહ એક ફરતા ચક્ર જેવી લશ્કરી રચનાની જેમ દેખાય છે. આ ચક્રવ્યુહને જોતા તેની અંદર જવાનો રસ્તો છે પણ બહાર નીકળવાનો નથી.

મહાભારતમાં દ્રોણાચાર્ય દ્વારા પાંડવો પર હુમલો કરવા ચક્રવ્યુહની રચના કરવામાં આવી હતી. આ ચક્રવ્યુહનું જ્ઞાન માત્ર દ્રોણ, અર્જુન, કૃષ્ણ, અભિમન્યુ અને પ્રદ્યુમ્નને જ હતું.

દ્રોણ ચક્રવ્યુહનું સર્જન કરીને યુધિષ્ઠિરને પકડવા માંગતા હતા પરંતુ યુધિષ્ઠિરની રક્ષા કરવા માટે અભિમન્યુ ચક્રવ્યુહમાં ફસાઈ ગયો કારણ કે અભિમન્યુ ચક્રવ્યુહમાં કેવી રીતે પ્રવેશ કરવો તે જાણતો હતો પણ તેમાંથી બહાર નીકળવાનો રસ્તો તેને ખબર ન હતી. આ જ કારણ છે કે ચક્રવ્યુહમાં ફસાઈને અભિમન્યુનું મૃત્યુ થયું હતું.

અભિમન્યુએ માતાના ગર્ભમાં જ ચક્રવ્યુહનું જ્ઞાન મેળવ્યું હતું. જ્યારે અભિમન્યુ અર્જુનની પત્ની સુભદ્રાના ગર્ભમાં ઉછરી રહ્યો હતો, ત્યારે અર્જુન સુભદ્રાને ચક્રવ્યુહને કેવી રીતે તોડવો તે સમજાવી રહ્યો હતો, ત્યારે કૃષ્ણ ત્યાં આવ્યા અને અર્જુનને પોતાની સાથે લઈ ગયા.

આવી સ્થિતિમાં, અભિમન્યુ માત્ર ચક્રવ્યુહમાં કેવી રીતે પ્રવેશ કરવો તે શીખી શક્યો, પરંતુ તેમાંથી કેવી રીતે બહાર નીકળવું તે શીખી શક્યો નહીં.