Criminal Laws Implementation: દેશમાં એક જૂલાઇથી લાગુ થશે ત્રણ નવા કાયદાઓ, જાણો શું થશે ફેરફાર?

Three Criminal Laws: કેન્દ્ર સરકારે બ્રિટિશ કાળમાં બનેલા કાયદાઓને બદલવા માટે ગયા વર્ષે ઓગસ્ટમાં ત્રણ નવા ફોજદારી કાયદાઓ રજૂ કર્યા હતા. આ કાયદા હવે અમલમાં આવવાના છે. 1 જુલાઈ, 2024થી ત્રણ નવા ફોજદારી કાયદા અમલમાં આવી રહ્યા છે, એટલે કે સોમવાર (1 જુલાઈ)થી દેશમાં નવા કાયદા અમલમાં આવશે. આ ત્રણેય નવા કાયદા હાલમાં લાગુ બ્રિટિશ યુગના ભારતીય દંડ સંહિતા, ક્રિમિનલ પ્રોસિજર કોડ અને 1872ના ભારતીય પુરાવા અધિનિયમના બદલે લાગુ થવા જઈ રહ્યા છે. આ કાયદાઓના નામ છે - ભારતીય ન્યાય સંહિતા (BNS), ભારતીય નાગરિક સુરક્ષા સંહિતા (BNSS) અને ભારતીય પુરાવા અધિનિયમ (BSA). આવી સ્થિતિમાં ચાલો જાણીએ કે આ કાયદાઓથી શું ફેરફાર જોવા મળશે.

નવા કાયદા હેઠળ સગીરા સાથે બળાત્કારના દોષિતોને મૃત્યુદંડની સજા થઈ શકે છે. સગીરા સાથે સામૂહિક બળાત્કારને નવા ગુનાની કેટેગરીમાં વર્ગીકૃત કરવામાં આવ્યો છે. દેશદ્રોહને હવે ગુનો ગણવામાં આવશે નહીં. નવા કાયદામાં મોબ લિંચિંગના દોષિતોને સજા કરવાની જોગવાઈ કરવામાં આવી છે. તે કહે છે કે જ્યારે 5 કે તેથી વધુ લોકો જાતિ અથવા સમુદાયના આધારે કોઈની હત્યા કરે છે, તો તેમને આજીવન કેદની સજા કરવામાં આવશે.

BNS 163 વર્ષ જૂના IPCનું સ્થાન લેશે. આમાં કલમ 4ની જેમ ગુનેગારે સજા તરીકે સમાજ સેવા કરવી પડશે. જો કોઈ લગ્નમાં છેતરપિંડી કરે છે અને શારીરિક સંબંધ બાંધે છે, તો તેને 10 વર્ષની જેલ અને દંડની સજા થઈ શકે છે. પોતાની ઓળખ છૂપાવીને નોકરી કે લગ્ન માટે છેતરપિંડી કરવા બદલ સજાની જોગવાઈ પણ છે. હવે અપહરણ, લૂંટ, કાર ચોરી, કોન્ટ્રાક્ટ કિલિંગ, આર્થિક ગુનાઓ, સાયબર ક્રાઈમ જેવા સંગઠિત ગુનાઓ માટે કડક સજા આપવામાં આવશે.

રાષ્ટ્રીય સુરક્ષાને જોખમમાં મૂકે તેવા કાર્યો માટે સજાની જોગવાઈ પણ છે. BNS આતંકવાદી કૃત્યને એવી કોઈપણ પ્રવૃત્તિ તરીકે વ્યાખ્યાયિત કરે છે જે લોકોમાં આતંક પેદા કરવાના ઈરાદાથી ભારતની એકતા, અખંડિતતા, સાર્વભૌમત્વ અથવા આર્થિક સુરક્ષાને જોખમમાં મૂકે છે. નવા કાયદામાં મોબ લિંચિંગ માટે સજાની જોગવાઈ પણ છે. જો મોબ લિંચિંગમાં સામેલ વ્યક્તિ દોષિત ઠરે છે તો તેને દંડની સાથે આજીવન કેદ અથવા મૃત્યુદંડની સજા થઈ શકે છે.

BNSS 1973ના CrPCનું સ્થાન લેશે. આના દ્વારા પ્રક્રિયાગત કાયદામાં એક મહત્વપૂર્ણ ફેરફાર થવા જઈ રહ્યો છે. આમાં મહત્વની જોગવાઈ અંડરટ્રાયલ કેદીઓ માટે છે. જો કોઈ વ્યક્તિને પ્રથમ વખત ગુનેગાર ગણવામાં આવે છે, તો તે તેના ગુનાની મહત્તમ સજાના એક તૃતીયાંશ સજા ભોગવ્યા પછી જામીન મેળવી શકે છે. જેના કારણે અન્ડરટ્રાયલ કેદીઓને તાત્કાલિક જામીન મળવા મુશ્કેલ બની ગયા છે. જો કે, આજીવન કેદની સજા થઈ શકે તેવા ગુના કરનારા લોકોને આ લાગુ પડતું નથી.

BNSSમાં હવે ઓછામાં ઓછા સાત વર્ષની જેલની સજા થઈ શકે તેવા ગુનાઓ માટે ફોરેન્સિક તપાસ ફરજિયાત બનશે. ફોરેન્સિક નિષ્ણાતોએ ગુનાના સ્થળેથી પુરાવા એકત્રિત કરીને રેકોર્ડ કરવાના રહેશે. જો કોઈપણ રાજ્યમાં ફોરેન્સિક સુવિધાનો અભાવ હોય તો તે અન્ય રાજ્યમાં આ સુવિધાનો ઉપયોગ કરી શકે છે. કોર્ટની સિસ્ટમનો પણ ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો છે અને જણાવવામાં આવ્યું છે કે કેવી રીતે પહેલા કેસ મેજિસ્ટ્રેટ કોર્ટમાં જશે અને પછી સેશન્સ કોર્ટ, હાઈકોર્ટ થઈને સુપ્રીમ કોર્ટ સુધી પહોંચશે.

BSA એવિડન્સ એક્ટ 1872નું સ્થાન લેશે. આમાં મોટા ફેરફારો કરવામાં આવ્યા છે ખાસ કરીને ઈલેક્ટ્રોનિક પુરાવાઓને લઈને. નવો કાયદો ઈલેક્ટ્રોનિક પુરાવા અંગેના નિયમોને વિગતવાર સમજાવે છે અને ગૌણ પુરાવા વિશે પણ વાત કરે છે. અત્યાર સુધી ઈલેક્ટ્રોનિક રેકોર્ડની માહિતી એફિડેવિટ પુરતી સીમિત હતી, પરંતુ હવે તેના વિશે વિસ્તૃત માહિતી કોર્ટને આપવી પડશે. સાદી ભાષામાં કોર્ટને જણાવવું પડશે કે ઈલેક્ટ્રોનિક પુરાવામાં શું સામેલ છે.