Water-based Agriculture: સમગ્ર વિશ્વમાં ખેડૂતો માટે ખેતીને સરળ બનાવવા માટે નવી ટેક્નિક શોધાઈ રહી છે. આનાથી માત્ર સંસાધનોની બચત થાય છે, પરંતુ માનવ શ્રમના વપરાશમાં પણ ઘટાડો થાય છે. આ ખેતીની ટેક્નિકમાં હાઇડ્રોપોનિક્સ ટેકનોલોજીનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે. જ્યાં પરંપરાગત ખેતી માટે મોટા પ્રમાણમાં માટી ખેતર, ખાતર, ખાતર, સિંચાઈ કૃષિ મશીનરીની જરૂર પડે છે. તો બીજી તરફ ઇકો-ફ્રેન્ડલી હાઇડ્રોપોનિક્સ તકનીકમાં ઓછા પાણી અને ઓછા પોષક તત્વો સાથે સારો પાક તૈયાર કરવામાં આવે છે.
અમેરિકા, સિંગાપોર, યુકે અને જર્મની જેવા દેશોમાં હાઈડ્રોપોનિકનો ઉપયોગ પહેલાથી જ થઈ રહ્યો છે. હવે આ ટેકનિક ભારતીય ખેડૂતો અને યુવાનોમાં પણ ઘણી લોકપ્રિય બની રહી છે. હાઇડ્રોપોનિક ખેતીમાં મોટા ખેતરો અને કોઠારની જરૂર નથી પરંતુ ખેડૂતો તેને નાની જગ્યામાં પણ સ્થાપિત કરી શકે છે.
હાઇડ્રોપોનિક્સ ફાર્મિંગના રહસ્યો
સંરક્ષિત માળખામાં હાઇડ્રોપોનિક્સ ખેતી કરવાની સલાહ આપવામાં આવે છે, કારણ કે આ તકનીકમાં માટીની જરૂર નથી. પાણીની સાથે ખનિજો અને પોષક તત્ત્વો બીજ અને છોડ સુધી વહન કરવામાં આવે છે. આ પોષક તત્વોમાં ફોસ્ફરસ, નાઈટ્રોજન, મેગ્નેશિયમ, કેલ્શિયમ, પોટાશ, જસત, સલ્ફર, આયર્ન વગેરેનો સમાવેશ થાય છે. જેના કારણે પાકની ઉપજ 25-30 ટકા સુધી વધે છે. આ ટેક્નિકમાં પ્લાસ્ટિકની પાઈપોમાં મોટા કાણાં બનાવવામાં આવે છે, આ છિદ્રોમાં નાના શાકભાજીના છોડ લગાવવામાં આવે છે. જે પાણીથી 25-30 ટકા વધુ વૃદ્ધિ મેળવે છે. જોકે આ નાના છોડ ટ્રેમાં બીજ વાવીને ઉગાડવામાં આવે છે.
શાકભાજીની ખેતી
શાકભાજીની ખેતી માટે હાઈડ્રોપોનિક્સ ટેકનિક સફળ સાબિત થઈ છે. કેપ્સિકમ, કોથમીર, ટામેટા, પાલક, કાકડી, વટાણા, મરચાં, કારેલા, સ્ટ્રોબેરી, બ્લેકબેરી, બ્લુબેરી, તરબૂચ, કેન્ટલપ, પાઈનેપલ, ગાજર, સલગમ, કાકડી, મૂળા આ ટેકનિક દ્વારા ભારતના ઘણા ખેડૂતો અને યુવા સ્ટાર્ટઅપ્સ દ્વારા આદિ છે. નાના પાંદડાવાળા શાકભાજીની ખેતી. આ તકનીક દ્વારા ઉત્પાદિત શાકભાજીમાં કોઈ રોગ નથી અને સંરક્ષિત માળખામાં ઉગાડવાને કારણે જંતુઓ થવાની સંભાવના ઓછી છે.
ખર્ચ અને આવક
સ્વાભાવિક છે કે હાઈડ્રોપોનિક્સમાં ઉગાડવામાં આવતી શાકભાજી પોષણથી ભરપૂર હોય છે. તેથી જ આખા વર્ષ દરમિયાન બજારમાં આ શાકભાજીની માંગ રહે છે. પરંતુ જો આપણે ખર્ચ વિશે વાત કરીએ તો હાઇડ્રોપોનિક્સ તકનીક એ એક વખતની રોકાણ તકનીક છે, જેને મોટા પાયે સ્થાપવા માટે પ્રતિ એકર લગભગ 50 લાખ રૂપિયાનો ખર્ચ થઈ શકે છે. જ્યારે તેને 50,000-60,000 રૂપિયાના ખર્ચે 100 ચોરસ ફૂટના વિસ્તારમાં સ્થાપિત કરી શકાય છે. લગભગ 100 ચોરસ ફૂટ વિસ્તારમાં શાકભાજીના પાકના 200 છોડ વાવી શકાય છે.
જો આપણે હાઇડ્રોપોનિક્સથી કમાણી કરવાની વાત કરીએ તો આ ટેકનિકથી ખેડૂતને વધુ વિસ્તારમાં સમૃદ્ધ બનાવી શકાય છે. વધારાની આવક માટે હાઇડ્રોપોનિક ખેતી કરતી વખતે તે અનાજ પાકની સાથે ઓછા વિસ્તારમાં વાવેતર કરી શકાય છે. આ તકનીકને લાગુ કરવા માટે ખેડૂતો તેમના નજીકના કૃષિ વિજ્ઞાન કેન્દ્ર અથવા કૃષિ વિશ્વવિદ્યાલયનો સંપર્ક કરી શકે છે.