Will Rupee Become As Reserve Currency: શું ભારતના ચલણ રૂપિયાને રિઝર્વ કરન્સીનો દરજ્જો મળી શકે છે ? આ દિવસોથી આ પ્રશ્ન ભારે ઉત્સાહ સાથે ઉઠાવવામાં આવી રહ્યો છે. દેશના ઘણા નિષ્ણાતો માને છે કે અમેરિકન ચલણ ડોલર સિવાય વિશ્વની અન્ય એક કરન્સીને રિઝર્વ કરન્સીનો દરજ્જો મળવો જોઈએ જેથી કરીને અમેરિકન ડોલરની સર્વોપરિતાને પડકારી શકાય. આ સાથે નોસ્ટ્રો એકાઉન્ટ પર પણ તેમનું નિયંત્રણ છે.
શું રૂપિયો રિઝર્વ કરન્સી બનશે?
તાજેતરમાં કોટક મહિન્દ્રા બેંકના ચેરમેન ઉદય કોટકે કહ્યું હતું કે ભારતીય ચલણ રૂપિયો રિઝર્વ કરન્સીનો દરજ્જો મેળવવામાં સૌથી આગળ છે. તેમણે કહ્યું હતું કે યુરોપના દેશો યુરોને રિઝર્વ કરન્સી બનાવી શકતા નથી કારણ કે યુરોપ વિખરાયેલું છે. યુકે અને જાપાન પાસે હવે પાઉન્ડ અને યેનને રિઝર્વ કરન્સી તરીકે બનાવવાની ક્ષમતા નથી. વિશ્વને ચીન પર વિશ્વાસ નથી, તેથી યુઆન અનામત ચલણ બની શકે નહીં. આવી સ્થિતિમાં ભારતીય રૂપિયો રિઝર્વ કરન્સી બનવા માટે સૌથી મજબૂત દાવેદાર બની શકે છે.
એમ્બિટ એસેટ મેનેજમેન્ટ મુજબ, 2020 સુધીમાં વૈશ્વિક વેપારમાં ચીનનો હિસ્સો 15 ટકા રહેવાની ધારણા છે, પરંતુ ચીનની આર્થિક વ્યવસ્થામાં વિશ્વાસ અને શાસનના અભાવને કારણે વૈશ્વિક વિદેશી હૂંડિયામણ અનામતમાં સમાન હિસ્સો 3 ટકાથી ઓછો છે. જ્યારે નિયમનકારોની પારદર્શિતા, વિશ્વાસપાત્રતા અને સ્થિરતાને કારણે ભારતીય અર્થતંત્ર ચીન કરતાં વધુ સારી સ્થિતિમાં છે. જો આગામી કેટલાક દાયકાઓમાં ભારત આર્થિક મહાસત્તા બની શકે અને વૈશ્વિક વેપારમાં તેનો હિસ્સો વધે તો ડોલરના વિકલ્પ તરીકે રૂપિયાની સ્વીકાર્યતા ચોક્કસપણે વધશે.
ડી-ડોલરાઇઝેશન શું છે?
ડી-ડોલરાઇઝેશન એ અનામત ચલણ તરીકે યુએસ ચલણ ડોલર પર નિર્ભરતા ઘટાડવાની પ્રક્રિયા છે. જેનો ઉપયોગ વિવિધ દેશો વેપાર માટે કરે છે. ક્રૂડ ઓઈલથી લઈને અન્ય ચીજવસ્તુઓ સુધી, તેઓ તેમના વિદેશી વિનિમય ભંડારને ભરવા માટે ડૉલર ખરીદે છે અને ડૉલરનો ઉપયોગ દ્વિપક્ષીય વેપાર માટે પણ થાય છે. 1920 માં, ડોલરે પાઉન્ડ સ્ટર્લિંગને રિઝર્વ કરન્સી તરીકે બદલી નાખ્યું. જાપાન અને ચીન સતત ડી-ડોલરાઈઝેશન તરફ આગળ વધી રહ્યા છે.
શા માટે ડી-ડોલરાઇઝેશનની વાત કરવામાં આવે છે
વૈશ્વિક તણાવ, વેપાર યુદ્ધ, આર્થિક પ્રતિબંધો મુખ્ય કારણો છે જેના કારણે વિશ્વમાં ડી-ડોલરાઇઝેશનની ચર્ચા ચાલી રહી છે. રશિયા તેનું નેતૃત્વ કરી રહ્યું છે, ચીન, ઈરાન, લેટિન અમેરિકન દેશો રશિયાને સમર્થન આપી રહ્યા છે. રશિયાએ 80 બિલિયન ડૉલર ઑફલોડ કર્યા છે. આ દિવસોમાં યુએસ ડૉલરની સર્વોપરિતાને એક પછી એક ફટકો પડી રહ્યો છે. રશિયા અને ચીનની સેન્ટ્રલ બેંકો હવે ઓછા ડોલરનું વિદેશી વિનિમય અનામત રાખે છે અને યુઆનમાં વ્યવહારો કરે છે. રશિયા અને ચીનને લાગે છે કે અમેરિકા અને તેના શક્તિશાળી ચલણ ડોલરને સૌથી મોટો પડકાર આપવામાં આવી શકે છે અને અમેરિકાની આર્થિક શક્તિને નુકસાન થઈ શકે છે.
તાજેતરમાં સાઉદી અરેબિયાએ ચીનને તેલ વેચવા માટે યુઆનને ચલણ તરીકે સ્વીકારવાની મંજૂરી આપી છે. આ સાથે ક્રૂડ ઓઈલની કિંમત પણ યુઆનમાં નક્કી કરવામાં આવશે, જે અત્યાર સુધી ડોલરમાં કરવામાં આવતી હતી. ભારત રશિયા પાસેથી અન્ય ચલણ દ્વારા પણ ક્રૂડ ઓઈલ ખરીદી રહ્યું છે. લેટિન અમેરિકન દેશ આર્જેન્ટિનાએ પણ નક્કી કર્યું છે કે તે ચીનમાંથી થતી આયાત માટે ચીની ચલણ યુઆનમાં ચૂકવણી કરશે. આ બધું ચીની ચલણ યુઆનની સ્વીકાર્યતા વધારવા માટે કરવામાં આવી રહ્યું છે. પરંતુ હકીકત એ છે કે મોટાભાગના દેશો ચીનની વિસ્તરણવાદી નીતિઓ અને પારદર્શિતાના અભાવને કારણે તેના પર વિશ્વાસ કરતા નથી.
ડૉલરની સર્વોપરિતાને પડકાર
જો ડૉલરને આ રીતે જ આંચકો લાગતો રહેશે તો તે અમેરિકાના ઈતિહાસનો સૌથી મોટો આંચકો હશે, કારણ કે અમેરિકા આખી દુનિયા સામે ડૉલરનો સૌથી મોટા હથિયાર તરીકે ઉપયોગ કરી રહ્યું છે. અમેરિકા વિશ્વના 20 ટકા ઉત્પાદન પર કબજો કરે છે. વૈશ્વિક કેન્દ્રીય બેંકો પાસે 60% વિદેશી વિનિમય અનામત ડોલરમાં છે. ડોલર અમેરિકાને વૈશ્વિક રાજકીય અને આર્થિક મંચ પર તેની સૌથી મોટી શક્તિ આપે છે.
એમ્બિટ એસેટ મેનેજમેન્ટના જણાવ્યા અનુસાર, ડી-ડોલરાઇઝેશન પછી જે પણ ચલણ રિઝર્વ કરન્સી બનશે, તેનો હિસ્સો ડોલરની બરાબર રહેશે નહીં. પરંતુ ઘણા દેશો ધરાવતા જૂથો ચોક્કસપણે તેમની પોતાની રિઝર્વ કરન્સી ધરાવી શકે છે, જેમ કે BRICS, ક્વાડ અથવા ગલ્ફ દેશો યુરો જેવી પોતાની કરન્સી બનાવી શકે છે.