પગાર 35 હજાર, અરજદાર 50 લાખ, સરકારી નોકરીનું આટલું બધું આકર્ષણ કેમ?

સરકારી નોકરી થોડો ઓછો પગાર આપી શકે છે પરંતુ તે ચોક્કસપણે નોકરીની સલામતી અને વધુ સારું કાર્ય વાતાવરણ પ્રદાન કરે છે. તેથી જ મોટાભાગના યુવાનો સરકારી નોકરીઓને તેમની પ્રાથમિકતા પર રાખે છે.

ભારતમાં એવા લાખો યુવાનો છે જેઓ પોતાનું ઘર છોડીને મોટા શહેરોમાં સરકારી નોકરીની તૈયારી કરવા જાય છે. તેમાંના કેટલાક પ્રથમ વખત સફળ થાય છે, પરંતુ મોટાભાગના લોકો માટે તે ઘણા વર્ષો લે છે. સરકારી નોકરીનું સપનું જોનારા યુવાનોમાં પ્રિયા પણ આવી જ એક ઉમેદવાર છે.

28 વર્ષની પ્રિયા રાજ છેલ્લા બે વર્ષથી પોતાને સરકારી શિક્ષક બનવા માટે તૈયાર કરી રહી છે. એબીપી સાથે વાત કરતાં તેમણે કહ્યું, 'મેં આ બે વર્ષમાં ઘણા રાજ્યોના ફોર્મ ભર્યા છે. મને ખાતરી છે કે હું જલ્દી સફળ થઈશ. પ્રિયા માને છે કે સરકારી નોકરીથી જ તેનું ભવિષ્ય સારું બની શકે છે.

સરકારી નોકરીને સારા ભવિષ્યની ચાવી ગણનારી પ્રિયા પહેલી છોકરી નથી. દર વર્ષે ભારતમાં લાખો યુવાનો આ આશામાં વિવિધ રાજ્યોમાં સરકારી નોકરીઓ માટે ફોર્મ ભરે છે. ઘણી એવી ભરતીઓ છે જ્યાં પગાર બહુ ઊંચો નથી પરંતુ તેમ છતાં લોકો સરકારી નોકરી મેળવવા માટે હરીફાઈ કરી રહ્યા છે.

આનું સૌથી મોટું ઉદાહરણ 17 ફેબ્રુઆરી 2024 ના રોજ છે જ્યારે ઉત્તર પ્રદેશ પોલીસ ભરતી પરીક્ષાએ એક પ્રકારનો નવો રેકોર્ડ બનાવ્યો. આ પરીક્ષા માટે 60 હજાર ખાલી જગ્યાઓ સામે 50 લાખથી વધુ લોકોએ ફોર્મ ભર્યા હતા. એટલે કે 49 લાખ 40 હજાર વિદ્યાર્થીઓ બાકી રહેશે જેઓ નોકરી મેળવી શકશે નહીં.

આવી સ્થિતિમાં એક સવાલ એ ઊભો થાય છે કે ભારતમાં સરકારી નોકરીઓ માટે આટલી હરીફાઈ કેમ છે? આટલી ઓછી નોકરીઓ, ઘણી બધી અરજીઓ. શું યુવાનો સરકારી નોકરીની શોધમાં પોતાની યુવાની વેડફી રહ્યા છે?

સૌથી પહેલા સમજો કે જો તમને કોન્સ્ટેબલની પોસ્ટ પર નોકરી મળે તો પગાર કેટલો હશે

પોલીસ કોન્સ્ટેબલની જગ્યા માટે અરજી કરવા માટે ઉમેદવારનું 12મું પાસ હોવું જરૂરી છે. ફોર્મ ભર્યા બાદ અને તમામ પરીક્ષાઓ પાસ કર્યા બાદ જ તેને યુપી પોલીસ વિભાગમાં નિયુક્ત કરવામાં આવે છે.

આ પોસ્ટના પગારની વાત કરીએ તો, ઉત્તર પ્રદેશ પોલીસમાં કોન્સ્ટેબલનો પગાર પે બેન્ડ 5200 થી 20,200, ગ્રેડ પે 2000 અને નવા પગાર ધોરણમાં, પગાર મેટ્રિક્સ રૂ. 21,700 છે.

જો તમે સરળ ભાષામાં સમજીએ તો, જો આ 50 લાખ અરજદારોમાંથી કોઈને નોકરી મળે છે, તો તેનો મૂળ પગાર 21,700 રૂપિયા હશે. આ ઉપરાંત, 1800 રૂપિયાનું ડીએ, 2400 રૂપિયાનું ભોજન ભથ્થું, રૂપિયા 500નું મકાન ભથ્થું, રૂપિયા 2,000નું બાઇક ભથ્થું અને મોબાઇલ ફોન ભથ્થું સહિત, ઉમેદવારોને 34 હજાર 770 રૂપિયાનો માસિક પગાર મળશે.

આટલો ઓછો પગાર, પણ આટલી અરજીઓ શા માટે?

તેની પાછળનું સૌથી મોટું કારણ સરકારી નોકરીની ઈચ્છા છે. આજે પણ આપણા દેશમાં સરકારી નોકરીને ખાનગી નોકરી કરતાં વધુ સારી અને સલામત ગણવામાં આવે છે.

સરકારી આંકડા મુજબ, 2014 થી 2022 વચ્ચે લગભગ 22 કરોડ યુવાનોએ કેન્દ્ર સરકારની નોકરીઓ માટે અરજી કરી હતી. જ્યારે સરકારી નોકરી મેળવનારા લોકોની સંખ્યા માત્ર 7.22 લાખ હતી. મતલબ કે આ 8 વર્ષમાં કુલ અરજદારોમાં સરકારી નોકરી મેળવનારા લોકોની સંખ્યા માત્ર 0.32% હતી. જે એક ટકા પણ નથી.

કોન્સ્ટેબલની જગ્યા માટે અરજદારોની સંખ્યા આટલી કેમ વધી?

પોલીસ વિભાગમાં નોકરી માટે આટલી મોટી સંખ્યામાં અરજદારો છેલ્લા 15 વર્ષમાં પ્રથમ વખત જોવા મળ્યા છે. અગાઉ વર્ષ 2009માં ઉત્તર પ્રદેશ પોલીસ ભરતી અને પ્રમોશન બોર્ડ (UP-PRPB)ની રચના વખતે મોટી સંખ્યામાં લોકોએ અરજી કરી હતી.

જો કે, આ વખતે અરજદારોની સંખ્યા વધુ હોવાનું એક કારણ એ છે કે 6 લાખથી વધુ લોકોએ આ પોસ્ટ માટે અરજી કરી છે જેઓ યુપી બહારના રાજ્યોમાંથી છે. આ 6 લાખ બાહ્ય અરજદારોમાંથી લગભગ 2.67 લાખ બિહારના છે જ્યારે 75,000 અરજદારો હરિયાણા, એમપી, રાજસ્થાન અને દિલ્હીના છે.

રજીસ્ટ્રેશન ક્યારે અને કેટલા સમયથી કરવામાં આવ્યું હતું?

કોન્સ્ટેબલની પોસ્ટ માટે અરજી કરવાની પ્રક્રિયા 27 ડિસેમ્બર 2023થી શરૂ કરવામાં આવી હતી અને ઑફલાઇન લેખિત પરીક્ષાની તારીખ 18 ફેબ્રુઆરી 2024 નક્કી કરવામાં આવી હતી. જેનો અર્થ છે કે અરજદારો 27 ડિસેમ્બરથી 16 જાન્યુઆરી 2024 સુધી અરજી કરી શકશે. કોન્સ્ટેબલ પદોની ભરતીમાં, સામાન્ય વર્ગના ઉમેદવારો માટે 24102 જગ્યાઓ, અન્ય પછાત વર્ગો માટે 16264 જગ્યાઓ, EWS માટે 6024, અનુસૂચિત જાતિ માટે 12650 અને અનુસૂચિત જનજાતિના ઉમેદવારો માટે 1204 જગ્યાઓ અનામત રાખવામાં આવી હતી.

એક પોસ્ટ માટે 50 અરજીઓ, આ તસવીર શું કહે છે?

પટના યુનિવર્સિટીના પ્રોફેસર શેખર દત્ત કહે છે, 'સરકારી નોકરી એક એવી વસ્તુ છે, જે ભારતીયો માટે સપનાથી ઓછી નથી. હવે સમજો કે હું આવું કેમ કહું છું. જ્યારે પણ તમે નોકરી વિશે વિચારો છો, પગાર પછી, સુરક્ષા તમારા માટે પ્રાથમિકતા છે. આવી નોકરીનો શું ફાયદો જ્યાં તમે દર મહિને લાખોની કમાણી કરી રહ્યા છો પરંતુ તે નોકરીમાં તમે સુરક્ષિત નથી.

બીજી બાજુ, સરકારી નોકરી થોડો ઓછો પગાર આપી શકે છે પરંતુ તે ચોક્કસપણે નોકરીની સલામતી અને વધુ સારું કાર્ય વાતાવરણ પ્રદાન કરે છે. તેથી જ મોટાભાગના યુવાનો સરકારી નોકરીઓને તેમની પ્રાથમિકતા પર રાખે છે.

પ્રોફેસરે આગળ કહ્યું કે, 'એક કારણ કુટુંબનું દબાણ છે. અમારા પરિવારમાં સરકારી નોકરી ધરાવતા લોકોની ખૂબ પ્રશંસા થાય છે અને પરિવારમાં માન-સન્માન મેળવવા ઉમેદવારો સરકારી ક્ષેત્રમાં નોકરી મેળવવાનો પ્રયાસ કરે છે. બીજું કારણ એ છે કે લોકોને લાગે છે કે હવે તેમની પાસે આરામદાયક નોકરી છે.

શું ભારતમાં યુવાનો સરકારી નોકરીની શોધમાં તેમની યુવાની વેડફી રહ્યા છે?

આ સવાલના જવાબમાં UPSC વિદ્યાર્થીઓને છેલ્લા 20 વર્ષથી ભણાવતા શિક્ષક નીતિશ સિંહ કહે છે, 'હા, આ કહેવું ખોટું નથી, કારણ કે સરકારી નોકરીની ઈચ્છા ધરાવતા લાખો યુવાનો દર વર્ષે મોટા શહેરોમાં પહોંચે છે. શરૂઆતમાં તેનો ઈરાદો મક્કમ છે કે તે UPSC પાસ કરીને મોટો ઓફિસર બનશે. પરંતુ જેમ જેમ વર્ષો પસાર થાય છે તેમ તેમ તેમનો સંકલ્પ પણ ડગમગવા લાગે છે. અંતે, આ વિદ્યાર્થીઓ માત્ર કોઈપણ સરકારી પરીક્ષામાં ભાગ લઈને સરકારી નોકરી મેળવવા માંગે છે.

નીતીશ વધુમાં કહે છે કે આમ કરવાથી નાનામાં નાની જગ્યાઓ માટે પણ ઉમેદવારોની ભીડ રહે છે અને ઘણી વખત ઉચ્ચ શિક્ષિત હોવા છતાં વિદ્યાર્થીઓને 12મું પાસ કર્યા પછી જે નોકરી મળે છે તે જ કરવી પડે છે. ,