આજનો યુવા દેશ ભારત આવનારા દાયકાઓમાં ઝડપથી વૃદ્ધ થઈ રહેલા સમાજમાં ફેરવાઈ જશે. 2050 સુધીમાં દર પાંચમાંથી એક વ્યક્તિ વૃદ્ધ હશે. સદીના અંતમાં કુલ વસ્તીના 36 ટકા લોકો વૃદ્ધ હશે, જ્યારે હાલમાં માત્ર 10.1 ટકા છે. દેશમાં વૃદ્ધોની વસ્તી વધારવાની પ્રક્રિયા 2010થી શરૂ થઈ છે. વર્તમાન ટ્રેન્ડ મુજબ 60 વર્ષથી વધુ ઉંમરના નાગરિકોની સંખ્યા અંદાજે 15 વર્ષમાં બમણી થઈ રહી છે.
ભારતીય વસ્તીના વૃદ્ધત્વને કારણે ઊભી થતી સમસ્યાઓ અને તેના નિદાન અને ઉકેલોને ધ્યાનમાં રાખીને યુનાઈટેડ નેશન્સ પોપ્યુલેશન ફંડ અને ઈન્ડિયા ઈન્ટરનેશનલ ઈન્સ્ટિટ્યૂટ ફોર પોપ્યુલેશન સાયન્સે બુધવારે ઈન્ડિયા એજીંગ રિપોર્ટ, 2023 બહાર પાડ્યો છે. રિપોર્ટ અનુસાર માત્ર ભારત જ નહીં પરંતુ સમગ્ર વિશ્વની વસ્તી વૃદ્ધ થઈ રહી છે. વૈશ્વિક સ્તરે વાત કરીએ તો 2022 માં 7.9 અબજની વસ્તીમાંથી લગભગ 1.1 અબજ લોકો 60 વર્ષથી વધુ વયના હતા. આ વસ્તીના લગભગ 13.9 ટકા છે. 2050 સુધીમાં વૈશ્વિક વસ્તીમાં વૃદ્ધ લોકોની સંખ્યા વધીને આશરે 2.2 અબજ (22%) થશે.
પ્રજનન ક્ષમતા ઘટી જેના કારણે વધી રહ્યા છે વૃદ્ધો
ભારતમાં વૃદ્ધોની સંખ્યામાં વધારો થવાના ત્રણ કારણો છે – પ્રજનન ક્ષમતામાં ઘટાડો, મૃત્યુદરમાં ઘટાડો અને સર્વાઇવલમાં વધારો. છેલ્લા એક દાયકામાં દેશમાં પ્રજનન ક્ષમતામાં 20 ટકાનો ઘટાડો થયો છે. 2008-10 દરમિયાન દેશનો કુલ પ્રજનન દર 86.1 હતો, જે 2018 થી 2020 દરમિયાન ઘટીને 68.7 થયો છે.
ઉત્તર પ્રદેશ બીજા નંબરનું સૌથી યુવા રાજ્ય છે
11 રાજ્યો એવા છે કે જ્યાં કુલ વસ્તીમાં વૃદ્ધ લોકોની સંખ્યા રાષ્ટ્રીય સરેરાશ કરતા ઓછી છે. આમાં, બિહાર 7.7 ટકા વૃદ્ધ વસ્તી સાથે દેશનું સૌથી યુવા રાજ્ય છે. ઉત્તર પ્રદેશ 8.1 ટકા વૃદ્ધ વસ્તી સાથે બીજું સૌથી યુવા રાજ્ય છે. ટોચના પાંચ રાજ્યોમાં, આસામ (8.2 ટકા) ત્રીજા સ્થાને, ઝારખંડ (8.4 ટકા) ચોથા સ્થાને અને રાજસ્થાન અને મધ્ય પ્રદેશ (8.5 ટકા) પાંચમા સ્થાને છે.
કેરળ સૌથી વૃદ્ધ
કેરળ 60 વર્ષથી ઉપરની 16.5 ટકા વસ્તી ધરાવતું સૌથી જૂનું વૃદ્ધ છે. વૃદ્ધોના સર્વાઇવલમાં વધારો થયો છે અને પ્રજનન દરમાં તીવ્ર ઘટાડો થયો છે. પાંચ સૌથી વૃદ્ધ રાજ્યોમાં, તમિલનાડુ, કેરળ અને આંધ્ર પ્રદેશ દક્ષિણમાંથી છે, હિમાચલ અને પંજાબ ઉત્તરમાંથી છે. આંધ્રપ્રદેશ (12.3 ટકા) પાંચમું સૌથી વૃદ્ધ રાજ્ય છે, પંજાબ (12.6 ટકા) ચોથું, હિમાચલ (13.1 ટકા) ત્રીજા અને તમિલનાડુ (13.7 ટકા) બીજું સૌથી વૃદ્ધ રાજ્ય છે.
2036 સુધીમાં 15 ટકા વૃદ્ધ હશે
રાષ્ટ્રીય સ્તરે 2021માં વૃદ્ધોની વસ્તી 10.1 ટકા હતી, જે 2036માં વધીને 15 ટકા થઈ જશે. 2050માં વૃદ્ધોની વસ્તી 20.8 ટકા હશે. રિપોર્ટ અનુસાર ડિપેન્ડન્સી રેશિયો ચિંતાનો વિષય છે. હાલમાં દર 100 કામ કરતા લોકો પર 16 વૃદ્ધો અને દર 100 બાળકોની સરખામણીએ 39 વૃદ્ધો છે.