નીતિશ કુમારે 9 વર્ષમાં 6 શિક્ષણમંત્રી અને 6 કાયદામંત્રી બદલ્યા, શેરડી બની ડમ્પિંગ વિભાગ, બિહાર કેબિનેટના લેખાં-જોખાં

બિહાર સરકારે કેબિનેટના આ ફેરબદલને સામાન્ય ગણાવ્યો છે. જોકે, નીતિશ રાજમાં શિક્ષણ વિભાગમાં આ પ્રકારનો ફેરબદલ નવો નથી. છેલ્લા 9 વર્ષમાં નીતીશ કુમારની કેબિનેટમાં 6 શિક્ષણ મંત્રી બદલાયા છે

(તસવીર- સોશ્યલ મીડિયા પરથી)

નીતિશ કુમારે રવિવારે (21 જાન્યુઆરી) બિહાર કેબિનેટમાં મોટી સર્જરી કરી અને 3 વિભાગના મંત્રીઓને બદલી નાખ્યાં. શિક્ષણ વિભાગના મંત્રી ચંદ્રશેખરને શેરડી ઉદ્યોગમાં મોકલવામાં આવ્યા છે. તેજસ્વી યાદવના નજીકના આલોક મહેતાને શિક્ષણ વિભાગની કમાન સોંપવામાં આવી છે.

બિહાર સરકારે કેબિનેટના આ ફેરબદલને સામાન્ય ગણાવ્યો છે. જોકે, નીતિશ રાજમાં શિક્ષણ વિભાગમાં આ પ્રકારનો ફેરબદલ નવો નથી. છેલ્લા 9 વર્ષમાં નીતીશ કુમારની કેબિનેટમાં 6 શિક્ષણ મંત્રી બદલાયા છે.

રાજ્ય કેબિનેટમાં મંત્રીઓ અને તેમના વિભાગોમાં ફેરફાર કરવો એ મુખ્યમંત્રીનો વિશેષાધિકાર છે, પરંતુ જે રીતે શિક્ષણ વિભાગમાં મંત્રીઓની બદલી કરવામાં આવી રહી છે તેને લઈને અનેક સવાલો ઉભા થઈ રહ્યા છે.

બંધારણમાં મંત્રીનું પદ અને તેની શક્તિ 
બંધારણની કલમ 163 અને 164 રાજ્ય કેબિનેટના મંત્રીઓનું વિગતવાર વર્ણન કરે છે. આ મુજબ, રાજ્યપાલ મુખ્યમંત્રીની સલાહ પર મંત્રીઓની નિમણૂક કરે છે. બંધારણ મુજબ કોઈપણ વ્યક્તિ બે શરતો સાથે મંત્રી બની શકે છે.

માત્ર વિધાન સભા કે વિધાન પરિષદના સભ્ય જ કેબિનેટ મંત્રી બની શકે છે.
સભ્ય બન્યા વિના હોદ્દો સંભાળી શકે છે, પરંતુ 6 મહિનામાં સભ્ય બનવું ફરજિયાત રહેશે.

મંત્રીઓની કાર્યશૈલી પણ બંધારણમાં સમજાવવામાં આવી છે. બંધારણ જણાવે છે કે મંત્રી પરિષદ રાજ્યની વિધાનસભાને સામૂહિક રીતે જવાબદાર રહેશે. મંત્રીઓનું મૂળ કામ નીતિઓ ઘડવાનું છે, જે રાજ્ય કેબિનેટમાં પસાર થાય છે અને વિધાનસભામાં મોકલવામાં આવે છે.

આ સાથે ખાતાકીય બજેટ પર દેખરેખ રાખવા અને વિભાગોના રોજિંદા કામને સંભાળવા માટે પણ મંત્રીઓ જવાબદાર છે. એકંદરે મંત્રીઓ તેમના વિભાગોનો હવાલો સંભાળે છે.

મંત્રીઓ બદલવા એ ખોટનો સોદો કેમ છે ?
સામાન્ય રીતે કોઈપણ મંત્રીઓની નિમણૂક સરકારના સમગ્ર કાર્યકાળ માટે કરવામાં આવે છે. જો કે કોઈપણ મંત્રીને હટાવવાનો અધિકાર મુખ્યમંત્રીને છે. બંધારણે પણ આ અધિકાર આપ્યો છે.

નિષ્ણાતો કહે છે કે જ્યાં સુધી કોઈ મોટી ઘટના ના બને ત્યાં સુધી વધુને વધુ મંત્રીઓને દૂર કરવાથી સામાન્ય રીતે રાજ્યને નુકસાન થાય છે.

1. ઘણા બધા મંત્રીઓની બદલીને કારણે વિભાગ બેજવાબદાર બને છે. બજેટ પણ યોગ્ય રીતે ખર્ચવામાં આવતું નથી.

2. નીતિ નિર્માણને પણ અસર થાય છે. ટૂંકા કાર્યકાળને કારણે મંત્રીઓ અસરકારક નીતિઓ બનાવી શકતા નથી.

હવે બિહારના વિભાગોની કહાણી 

શેરડી ઉદ્યોગમાં 7 અને શિક્ષણમાં 6 મંત્રીઓ બદલાયા 
2015માં નીતીશ કુમારે નવેસરથી બિહારની કમાન સંભાળી હતી. ત્યાર બાદ શેરડી વિભાગમાં સૌથી વધુ મંત્રીઓ બદલાયા છે. તાજેતરમાં ચંદ્રશેખરને શેરડી ઉદ્યોગની કમાન મળી છે.

2015માં નીતિશ કુમારે શેરડી ઉદ્યોગની કમાન ખુરશીદ અહેમદને સોંપી હતી. 2019માં આ વિભાગ બીમા ભારતી પાસે ગયો. 2020માં અમરેન્દ્ર સિંહને આ વિભાગના મંત્રી બનાવવામાં આવ્યા હતા. 2021માં આ વિભાગ તેમની પાસેથી લઈ લેવામાં આવ્યો અને પ્રમોદ કુમારને આપવામાં આવ્યો.

2022 માં, શમીમ અહેમદને શેરડી ઉદ્યોગ વિભાગની જવાબદારી મળી, પરંતુ 15 દિવસ પછી આ વિભાગ તેમની પાસેથી છીનવી લેવામાં આવ્યો અને આલોક મહેતાને સોંપવામાં આવ્યો. હવે તે વિભાગમાં ચંદ્રશેખરના હિસ્સાની વાત આવી છે. શેરડી વિભાગમાં મંત્રી રહેલા 5 નેતાઓ હવે સાઇડ લાઇન પર છે.

શેરડીની જેમ શિક્ષણ વિભાગમાં પણ મંત્રીઓની ઘણી બદલીઓ થઈ છે. 2015માં અશોક ચૌધરીને શિક્ષણ વિભાગની કમાન મળી હતી. 2017માં આ વિભાગ કૃષ્ણનંદન વર્માને સોંપવામાં આવ્યો હતો. જ્યારે 2020માં ફરી સરકારની રચના થઈ ત્યારે મેવાલાલ ચૌધરીને શિક્ષણ મંત્રી બનાવવામાં આવ્યા હતા.

વિવાદને કારણે આ વિભાગ 3 દિવસમાં તેમની પાસેથી છીનવી લેવામાં આવ્યો હતો. થોડા દિવસો સુધી પોતાની પાસે રાખ્યા બાદ મુખ્યમંત્રીએ આ વિભાગ વિજય ચૌધરીને આપી દીધો. જ્યારે આરજેડી સાથે સરકાર બની ત્યારે ચંદ્રશેખરને શિક્ષણ મંત્રી બનાવવામાં આવ્યા હતા, પરંતુ 17 મહિનામાં આ વિભાગ તેમની પાસેથી છીનવીને આલોક મહેતાને આપવામાં આવ્યો હતો.

કાયદા અને પશુ તથા મત્સ્ય વિભાગનો પણ હાલ-બેહાલ 
શેરડી અને શિક્ષણની જેમ કાયદા વિભાગની હાલત પણ ખરાબ છે. બિહારમાં છેલ્લા 9 વર્ષમાં 6 કાયદા મંત્રી બદલવામાં આવ્યા છે. હાલમાં શમીમ અહેમદ બિહારના કાયદા મંત્રી છે. 2015માં નીતિશ કુમારે કૃષ્ણનંદન વર્માને કાયદા મંત્રી બનાવ્યા હતા.

આ પછી નરેન્દ્ર નારાયણ યાદવ કાયદા મંત્રી બન્યા. 2020માં ભાજપના રામ સુરત રાય કાયદા મંત્રી બન્યા. આ વિભાગ એક વર્ષમાં રાય પાસેથી લઈ લેવામાં આવ્યો અને પ્રમોદ કુમારને કાયદા પ્રધાન બનાવવામાં આવ્યા.

જ્યારે આરજેડી સાથે સરકાર બની ત્યારે કાર્તિક કુમારને કાયદા મંત્રાલયની જવાબદારી મળી હતી, પરંતુ વિવાદને કારણે આ વિભાગ તેમની પાસેથી છીનવીને શમીમ અહેમદને આપવામાં આવ્યો હતો.

બિહારમાં પશુ અને મત્સ્ય વિભાગમાં અત્યાર સુધીમાં 6 મંત્રીઓ બદલવામાં આવ્યા છે. આ 9 વર્ષમાં ક્રીમી રોડ કન્સ્ટ્રક્શન વિભાગમાં 5 મંત્રીઓ બનાવવામાં આવ્યા છે.

આ વિભાગોમાં વધુ ફેરફાર નહીં 
જો કે, બિહારમાં એવા ઘણા વિભાગો છે જ્યાં છેલ્લા 9 વર્ષમાં બહુ બદલાવ થયો નથી. ઉદાહરણ તરીકે ઊર્જા વિભાગ લાંબા સમયથી વિજેન્દ્ર યાદવ પાસે છે. વળી, ગ્રામીણ વિકાસ વિભાગ પણ શ્રવણ કુમાર 2015 થી સંભાળી રહ્યા છે.

ગૃહ વિભાગ પણ લાંબા સમયથી નીતિશ કુમારની સાથે છે. જળ સંસાધન અને આરોગ્ય જેવા વિભાગોમાં છેલ્લા 9 વર્ષમાં 3 મંત્રીઓ રહ્યા છે, પરંતુ છેલ્લા કેટલાક વર્ષોમાં તેમાં બહુ ફેરફાર થયો નથી.

કેબિનેટમાં મંત્રીઓના ફેરફાર અંગે જેડીયુના કેસી ત્યાગી કહે છે - આ મુખ્યમંત્રીનો વિશેષાધિકાર છે. તમામ વિભાગોમાં કામગીરી સારી રીતે ચાલી રહી છે.

બિહારઃ બે પૉઇન્ટમાં સમજો ફેરફારનું મૂળ કારણ 
નીતિશ કુમારની પલ્ટીમારની નીતિ મુખ્ય કારણ છે. નીતિશ કુમારે છેલ્લા 9 વર્ષમાં 3 વખત યુ-ટર્ન લીધો છે. જો આ રીતે જોવામાં આવે તો છેલ્લા 9 વર્ષમાં દરેક વિભાગને ઓછામાં ઓછા 3 મંત્રી મળ્યા છે. ઘણા મંત્રીઓ પોતે 2020માં ચૂંટણી હારી ગયા. તેથી ઘણા વિભાગોને 4 મંત્રીઓ પણ મળ્યા છે.

મંત્રીઓ વચ્ચેના વિવાદે પણ સંખ્યા વધારવાનું કામ કર્યું છે. ઉદાહરણ તરીકે, ચંદ્રશેખર અને મેવાલાલ ચૌધરીએ વિવાદને કારણે શિક્ષણ વિભાગમાં તેમના હોદ્દા ગુમાવ્યા. આ વિવાદને કારણે કાર્તિકે કાયદા વિભાગમાં પોતાની ખુરશી પણ ગુમાવી હતી.