Kumbh Mela 2025: કુંભ મેળાની ક્યારથી થઇ હતી શરૂઆત? જાણો પ્રાચીન ઇતિહાસની શું છે ગાથા
Kumbh Mela 2025: કુંભ દરમિયાન પવિત્ર નદીઓમાં ડૂબકી લગાવવામાં આવે છે. પરંતુ શું તમે જાણો છો કે પહેલો કુંભ ક્યારે થયો હતો? કુંભ પર્વનો ઉલ્લેખ પ્રાચીન ધાર્મિક ગ્રંથોમાં પણ જોવા મળે છે.
Kumbh Mela 2025: કુંભસ્નાન એ ભારતની સાંસ્કૃતિક ચેતના, ઉત્સવ, સાર્વત્રિકતા અને સામાજિક ભાવનાનો અધ્યાય છે. ભૂતકાળથી લઈને આજ સુધી કુંભનું મહત્વ સનાતન ધર્મના મૂળને મજબૂત કરે છે અને હિંદુ સંસ્કૃતિની એકતાનો માર્ગ મોકળો કરે છે. આજે પણ કુંભ સંસ્કૃતિની પૂર્ણતા, સાર્વભૌમત્વ અને સાર્વત્રિકતા માટે વરદાન છે.
ઐતિહાસિક પુરાવા મુજબ કુંભ મેળાનો ઈતિહાસ 850 વર્ષ જૂનો હોવાનું કહેવાય છે. જોકે કેટલાક દસ્તાવેજોમાં તેની શરૂઆત 525 બીસી હોવાનું કહેવાય છે. વિદ્વાનોએ કહ્યું છે કે ગુપ્તકાળ દરમિયાન કુંભનું સુંદર આયોજન કરવામાં આવ્યું હતું. સમ્રાટ શિલાદિત્ય હર્ષવર્ધન 617-647 ના શાસન દરમિયાન કેટલાક અધિકૃત તથ્યો જોવા મળે છે. બાદમાં શ્રીમદ આખ જગતગુરુ શંકરાચાર્ય અને તેમના શિષ્ય સુરેશ્વરચાર્યએ દશનમી સન્યાસી અખાડાઓ માટે સંગમના કિનારે સ્નાનની વ્યવસ્થા કરી હતી.
પરંતુ કુંભનો ઈતિહાસ આના કરતા પણ જુનો અને સમૃદ્ધ છે, જેનો ઉલ્લેખ આપણા વેદ અને પુરાણોમાં પણ જોવા મળે છે. વેદોમાં ઘણી જગ્યાએ ‘કુંભ’ શબ્દ જોવા મળે છે. જો કે, તેનો અર્થ કુંભ પ્રસંગ અથવા કુંભ ઉત્સવો નથી પરંતુ પાણીના પ્રવાહ અથવા ઘડા વગેરેનો ઉલ્લેખ કરે છે. ચાલો કુંભમેળાનો ઈતિહાસ સમજીએ.
કુંભ મેળો કેટલો જૂનો છે?
ઋગ્વેદના પરિશિષ્ટમાં પ્રયાગ અને સ્નાન તીર્થનો ઉલ્લેખ છે. આ ઉપરાંત, મજ્જિમા નિકાયાના વિભાગ 1.7 માં બૌદ્ધ ધર્મના પાલી સિદ્ધાંતમાં પણ તેનો ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો છે.
મહાભારતમાં પણ પ્રયાગમાં તીર્થસ્નાનનો ઉલ્લેખ પાપોના પ્રાયશ્ચિતના સાધન તરીકે કરવામાં આવ્યો છે. તેના તીર્થયાત્રા પર્વમાં પણ કહેવાયું છે કે હે ભારત શ્રેષ્ઠ ! જે વ્યક્તિ ઉપવાસ કરે છે અને માઘ દરમિયાન પ્રયાગમાં સ્નાન કરે છે તે કોઈપણ દોષ વિના સ્વર્ગને પ્રાપ્ત કરે છે.
પ્રાચીન ભારતીય ગ્રંથોમાં પ્રયાગ અને અન્ય નદીઓના કિનારે ઉત્સવોનો ઉલ્લેખ પણ છે. આમાં તે સ્થાનોનો સમાવેશ થાય છે જ્યાં આજે કુંભ મેળાનું આયોજન કરવામાં આવ્યું છે.
7મી સદીમાં હ્યુએન ત્સાંગે હિંદુ પ્રથાઓનો ઉલ્લેખ કરતી વખતે પ્રયાગમાં યોજાતા કુંભનો પણ ઉલ્લેખ કર્યો હતો.
મત્સ્ય પુરાણના અધ્યાય 103-112માં પણ હિંદુ તીર્થયાત્રા અને પ્રયાગનું મહત્વ સમજાવવામાં આવ્યું છે.