તોફાનોનું ચૂંટણી કનેક્શનઃ 30 વર્ષમાં 7 મોટી હિંસાથી બદલાઇ ગયું રાજકારણ, યુપી-ગુજરાત પ્રયોગશાળા

ભારતમાં તણાવ અને ચૂંટણી વચ્ચેનો સંબંધ વર્ષો જૂનો છે. છેલ્લા 30 વર્ષમાં જ ચૂંટણી પહેલા સાંપ્રદાયિક હિંસાની 7 મોટી ઘટનાઓ બની છે

(તસવીર- સોશ્યલ મીડિયા પરથી)

ચૂંટણીના વર્ષમાં દેશના કેટલાય વિસ્તારોમાં સાંપ્રદાયિક હિંસાઓ ફાટી નીકળે છે. મુંબઈના મીરા રોડ બાદ હવે ઉત્તરાખંડનું હલ્દવાની હિંસાની આગમાં સળગી રહ્યું છે. જો કે, આ પહેલીવાર નથી કે દેશનો કોઈ હિસ્સો ચૂંટણી પહેલા સાંપ્રદાયિક હિંસા અને રમખાણોની ઝપેટમાં આવ્યો હોય.

ભારતમાં તણાવ અને ચૂંટણી વચ્ચેનો સંબંધ વર્ષો જૂનો છે. છેલ્લા 30 વર્ષમાં જ ચૂંટણી પહેલા સાંપ્રદાયિક હિંસાની 7 મોટી ઘટનાઓ બની છે જેણે દેશની સ્થિતિ અને દિશા બદલી નાખી છે. આવી સ્થિતિમાં, હલ્દવાની અને મીરા રોડની હિંસાનો સીધો સંબંધ 2024ની લોકસભા ચૂંટણી સાથે જોવામાં આવી રહ્યો છે.

રાજ્યસભાના ભૂતપૂર્વ સાંસદ અલી અનવરે દાવો કર્યો છે કે, "હલ્દવાની જેવી ઘટનાઓ ટેસ્ટ અને ટ્રાયલ છે." ભાજપ ઈચ્છે છે કે મુસ્લિમો આવી ઘટનાઓ પર પ્રતિક્રિયા આપે, જેનો ફાયદો ચૂંટણીમાં થશે. "મુખ્ય મુદ્દા પરથી ધ્યાન હટાવવા માટે ચૂંટણી દરમિયાન સાંપ્રદાયિક હિંસા કરવામાં આવે છે."

ઉત્તરાખંડના હલ્દવાનીમાં શું થયું ?
સ્થાનિક લોકોના જણાવ્યા અનુસાર 1935માં બ્રિટિશ શાસન દરમિયાન અહીંની જમીન 30 વર્ષ માટે લીઝ પર આપવામાં આવી હતી. તમામ વિભાગોએ આ લીઝ સિસ્ટમનો લાભ લીધો હતો. લીઝ રીન્યૂઅલનું કામ 1997માં બંધ કરવામાં આવ્યું હતું.

સ્થાનિક લોકોનું કહેવું છે કે, બનભૂલપુરા વિસ્તારમાં સ્થિત એક મદરેસાના કેટલાક ભાગોનું વિસ્તરણ કરવામાં આવી રહ્યું હતું, જેને પોલીસ પ્રશાસને તોડી પાડ્યું હતું. પોલીસ બુલડોઝર લાવી દેતાં સ્થિતિ વણસી હતી.

સમાચાર એજન્સી પીટીઆઈના જણાવ્યા અનુસાર, પહેલા પોલીસ અને અતિક્રમણ હટાવવાની ટુકડી પર પથ્થરમારો થયો હતો, ત્યારબાદ હિંસા ફેલાઈ હતી અને બે લોકોના મોત થયા હતા.

હલ્દવાનીના સ્થાનિક ધારાસભ્ય સુમિત હૃદયેશે કહ્યું કે આ મામલાની સુનાવણી કોર્ટમાં થવાની હતી, પરંતુ તે પહેલા જ વહીવટીતંત્રના કેટલાક અધીરા અધિકારીઓએ આ કાર્યવાહી કરી દીધી.

હિંસાનું ચૂંટણી કનેક્શનઃ કોણે મળે છે ફાયદો ?
સૌથી મોટો પ્રશ્ન એ છે કે રમખાણોનો ચૂંટણીલક્ષી લાભ કોને મળે છે? આને વિગતવાર સમજવા માટે અમે વિશ્લેષણ કર્યું છે. ચાલો અમને જણાવો-

1. બાબરી હિંસા બાદ ભાજપ મજબૂત બની - 
1992માં બાબરી મસ્જિદ ધ્વસ્ત થયા બાદ દેશના ઘણા ભાગોમાં હિંસા ફાટી નીકળી હતી. આ હિંસામાં સેંકડો લોકોએ જીવ ગુમાવ્યા હતા. હિંસામાં કોણ સામેલ હતું તેની માહિતી મળી શકી નથી, પરંતુ તેનો ફાયદો ભાજપને ચોક્કસ થયો છે. 1991ની લોકસભા ચૂંટણીમાં 120 બેઠકો જીતનાર ભાજપે 1996માં 161 બેઠકો જીતી હતી.

કોમી હિંસાથી સૌથી વધુ પ્રભાવિત મહારાષ્ટ્ર અને રાજસ્થાન જેવા રાજ્યોની ચૂંટણીમાં પણ ભાજપને ફાયદો થયો.

2. મુસ્તફા મસ્જિદ અને દિલ્હી સરકારમાં હિંસા - 
1992-93માં રાજધાની દિલ્હીના જૂના વિસ્તારમાં એક અફવાને કારણે સાંપ્રદાયિક હિંસા ફાટી નીકળી હતી. હિંસામાં 50થી વધુ લોકો માર્યા ગયા હતા. હિંસાનું મુખ્ય કારણ મુસ્તફા મસ્જિદ હતી.

તે સમયે કેન્દ્રમાં કોંગ્રેસની સરકાર હતી અને દિલ્હી ભાજપના નેતાઓએ તેને મોટો મુદ્દો બનાવ્યો હતો. 1993ની વિધાનસભા ચૂંટણીમાં ભાજપને મોટી જીત મળી હતી. બીજેપી 49 સીટો જીતીને પહેલીવાર દિલ્હીમાં સરકાર બનાવવામાં સફળ રહી છે.

3. ગોધરા બાદ ગુજરાતમાં બીજેપીના મૂળિયા નંખાયા - 
2002માં ગુજરાતના ગોધરામાં સાંપ્રદાયિક હિંસા થઈ હતી. આ હિંસામાં 1000થી વધુ લોકો માર્યા ગયા હતા. ઘટના સમયે ભાજપની સરકાર હતી અને નરેન્દ્ર મોદી મુખ્યમંત્રી હતા.

ગોધરા ઘટનાના 7 મહિના બાદ વિધાનસભાની ચૂંટણી યોજાઈ હતી. આ ચૂંટણીમાં ભાજપે 127 બેઠકો જીતી હતી. આ આંકડો 1998માં 117 કરતા 10 વધુ હતો.

ગોધરાની ઘટના બાદ ગુજરાતમાં ભાજપ ક્યારેય ચૂંટણી હારી નથી. હાલ ગુજરાત ભાજપનો ગઢ કહેવાય છે.

4. વડોદરામાં બે સમુદાયો વચ્ચે અથડામણ થઈ હતી - 
2006માં, ગુજરાતના વડોદરામાં બે સમુદાયો વચ્ચે હિંસક અથડામણ થઈ હતી. અથડામણનું કારણ એક દરગાહને હટાવવાનું હતું. આ હિંસામાં 8 લોકોએ જીવ ગુમાવ્યો હતો.

હિંસામાં 42 લોકો ઘાયલ થયા છે. આ મામલામાં ઘણું રાજકારણ રમાયું અને 18 લોકો વિરુદ્ધ FIR નોંધવામાં આવી.

આ હિંસા બાદ 2007ની ગુજરાત વિધાનસભાની ચૂંટણીમાં ભાજપને ફાયદો થયો હતો. વડોદરા અને આસપાસના જિલ્લાઓની બેઠકો પર ભાજપે એકતરફી જીત મેળવી હતી.

5. ઈન્દોરમાં રમખાણો અને ભાજપની સત્તામાં વાપસી - 
2008ની શરૂઆતમાં સરકારે કાશ્મીરમાં અમરનાથ મંદિરની જમીન ફાળવણી રદ કરવાનો નિર્ણય લીધો, જેનો ઈન્દોરના લોકોએ જોરદાર વિરોધ કર્યો. આ વિરોધ ધીમે ધીમે સાંપ્રદાયિક હિંસામાં ફેરવાઈ ગયો. આ હિંસામાં 8 લોકો માર્યા ગયા હતા.

હિંસા બાદ યોજાયેલી વિધાનસભા ચૂંટણીમાં ભાજપને ફાયદો થયો હતો. ઈન્દોરમાં ભાજપે 10માંથી 7 બેઠકો જીતી હતી. એટલું જ નહીં, આસપાસના જિલ્લાઓમાં પણ ભાજપનું પ્રદર્શન શાનદાર રહ્યું અને શિવરાજના નેતૃત્વમાં ભાજપ ફરી સત્તામાં આવી.

6. મુઝફ્ફરનગર હિંસાએ યુપીની સ્થિતિ અને દિશા બદલી - 
2013ના મુઝફ્ફરનગર રમખાણોએ યુપીની રાજનીતિ બદલી નાખી. આ હુલ્લડ લગભગ 2 મહિના સુધી વચ્ચે-વચ્ચે ચાલુ રહ્યું. સરકારી રેકોર્ડ મુજબ આ હિંસામાં 60થી વધુ લોકો માર્યા ગયા હતા. હિંસાના 8 મહિના પછી લોકસભા ચૂંટણી યોજાઈ હતી અને પશ્ચિમ યુપીમાં ભાજપે ક્લીન સ્વીપ કર્યું હતું. અહીં લોકસભાની કુલ 26 બેઠકો છે.

મુઝફ્ફરનગર હિંસાથી ભાજપને 2017ની ચૂંટણીમાં પણ ફાયદો થયો હતો અને પશ્ચિમ યુપીમાં ભાજપે એકતરફી જીત નોંધાવી હતી.

7. નાદિયા રમખાણો બાદ બંગાળમાં ભાજપ મજબૂત - 
2015માં પશ્ચિમ બંગાળના નાદિયા જિલ્લામાં પહેલીવાર સાંપ્રદાયિક હિંસા ફાટી નીકળી હતી. આ હિંસામાં 4 લોકોના મોત થયા છે, જ્યારે 8 લોકો ગંભીર રીતે ઘાયલ થયા છે.

હિંસા દરમિયાન બંને પક્ષોએ એકબીજા પર ગોળીબાર કર્યો હતો અને આ વિસ્તારના મોટાભાગના મકાનો ધરાશાયી થઈ ગયા હતા.

2015 અને 2019 ની વચ્ચે બંગાળમાં સાંપ્રદાયિક હિંસાની 5 ઘટનાઓ બની હતી. ભાજપે તેને મોટો મુદ્દો બનાવ્યો અને બંગાળ સરકાર પર તુષ્ટિકરણનો આરોપ લગાવ્યો.

2019ની લોકસભા ચૂંટણીમાં ભાજપને ફાયદો થયો અને પહેલીવાર ભાજપ ત્યાં 18 બેઠકો જીતવામાં સફળ રહી.

તોફાનોના કારણે બિહાર-યુપીમાં કોંગ્રેસ સમેટાઇ ગઇ - 
રમખાણોથી ભાજપને રાજકીય ફાયદો થયો હતો, જ્યારે કોંગ્રેસ અને અન્ય વિપક્ષી પાર્ટીઓને તેનાથી નુકસાન થયું હતું. ઉદાહરણ તરીકે, ભાગલપુર રમખાણો પછી બિહારમાંથી કોંગ્રેસ સંપૂર્ણપણે ખતમ થઈ ગઈ હતી. હાશિમપુરા રમખાણો પછી યુપીમાં પાર્ટીની પણ આવી જ સ્થિતિ હતી. આ બંને રમખાણો સમયે રાજ્યમાં કોંગ્રેસની સરકાર હતી.

2013માં મુઝફ્ફરનગર રમખાણોમાં તત્કાલિન સત્તાધારી સમાજવાદી પાર્ટીને ઘણું નુકસાન થયું હતું. આ પછી પશ્ચિમ યુપીમાં સપા સ્વચ્છ થવા લાગી.

તાજેતરમાં રાજસ્થાન વિધાનસભાની ચૂંટણીમાં કોંગ્રેસને પણ રમખાણોની હારનો સામનો કરવો પડ્યો હતો. વર્ષ 2022માં રાજસ્થાનના ઉદયપુર, ભીલવાડા અને જોધપુર જિલ્લાઓ સાંપ્રદાયિક હિંસાથી સૌથી વધુ પ્રભાવિત થયા હતા.

તેની અસર 2023ની વિધાનસભા ચૂંટણીમાં પણ જોવા મળી હતી. અશોક ગેહલોતનો હોમ જિલ્લો હોવા છતાં, કોંગ્રેસ 2023 માં જોધપુરમાં 80 ટકા બેઠકો ગુમાવી હતી. ભીલવાડામાં પાર્ટીનો સંપૂર્ણ સફાયો થઈ ગયો હતો.

5 વર્ષમાં સાંપ્રદાયિક હિંસા અને મુસલમાનોની સ્થિતિ 
ડિસેમ્બર 2022 માં કેન્દ્રીય ગૃહ મંત્રાલયે રાજ્યસભામાં એક પ્રશ્નના જવાબમાં કહ્યું હતું કે 2017 થી 2021 સુધીમાં સાંપ્રદાયિક હિંસાના 2900 કેસ નોંધાયા હતા. ગૃહ મંત્રાલયના જણાવ્યા અનુસાર, 2020માં સાંપ્રદાયિક હિંસાના સૌથી વધુ કેસ નોંધાયા છે.

મંત્રાલયના જણાવ્યા અનુસાર, 2017માં 723, 2018માં 512, 2019માં 438, 2020માં 857 અને 2021માં 378 કેસ નોંધાયા હતા.

આંતરરાષ્ટ્રીય સંસ્થા હ્યૂમન રાઈટ્સ વોચના રિપોર્ટ અનુસાર, છેલ્લા કેટલાક વર્ષોમાં હિન્દુ તહેવારોના અવસર પર સાંપ્રદાયિક હિંસાની ઘટનાઓમાં વધારો થયો છે. આ પ્રકારની હિંસાની પાછળ રાજકીય સમર્થનની ભાવનાથી સજ્જ એક નિર્ભય ભીડ રહે છે.

કાઉન્સિલ ઓન ફોરેન રિલેશન્સના રિપોર્ટ અનુસાર ભાજપ સત્તામાં આવ્યા બાદ મુસ્લિમો સાથે ભેદભાવની ઘણી ઘટનાઓ જોવા મળી હતી. સત્તામાં ભાગીદારીનો મુદ્દો હોય કે યોજનાનો લાભ લેવાનો, દરેક જગ્યાએ મુસ્લિમો પાછળ રહી ગયા.

હાલમાં દેશમાં 7 મોટી પોસ્ટ પર એક પણ મુસ્લિમ નથી. આટલું જ નહીં દેશના કોઈપણ રાજ્યમાં એક પણ મુસ્લિમ મુખ્યમંત્રી નથી અને 15 રાજ્યોમાં એક પણ મુસ્લિમ કેબિનેટ મંત્રી નથી.

હ્યૂમન રાઈટ્સ વોચના મતે ઉત્તરપ્રદેશ અને ગુજરાત જેવા રાજ્યોમાં બૂલડોઝરના વલણે પણ મુસ્લિમોને દબાવવાનું કામ કર્યું છે. સંગઠનનું કહેવું છે કે હિન્દુત્વના એજન્ડાને લાગુ કરવા માટે આવા કૃત્યો કરવામાં આવી રહ્યા છે.