શું રાજ્યસભાના અધ્યક્ષને પદ પરથી હટાવી શકશે વિપક્ષ, જાણો શું છે ઉપરાષ્ટ્રપતિને હટાવવાની પ્રક્રિયા

ઉપરાષ્ટ્રપતિ અને રાજ્યસભાના અધ્યક્ષ જગદીપ ધનખડને પદ પરથી હટાવવા માટે વિરોધ પક્ષોએ મંગળવારે (10 ડિસેમ્બર 2024) ના રોજ અવિશ્વાસ પ્રસ્તાવની નોટિસ આપી હતી.

રાજ્યસભાના અધ્યક્ષ જગદીપ ધનખડ

Source : Sansad TV

What is the Process to Remove Vice President: ઉપરાષ્ટ્રપતિ અને રાજ્યસભાના અધ્યક્ષ જગદીપ ધનખડને પદ પરથી હટાવવા માટે વિરોધ પક્ષોએ મંગળવારે (10 ડિસેમ્બર 2024) ના રોજ અવિશ્વાસ પ્રસ્તાવની નોટિસ આપી હતી. આ અવિશ્વાસ પ્રસ્તાવ પર 70 સાંસદોએ હસ્તાક્ષર કર્યા છે. તમને જણાવી દઈએ કે વિપક્ષી પાર્ટીઓ સતત રાજ્યસભાના અધ્યક્ષ પર પક્ષપાતનો આરોપ લગાવી રહી છે.

હવે મોટો પ્રશ્ન એ ઉભો થયો છે કે શું વિપક્ષના આ પ્રસ્તાવ બાદ ઉપરાષ્ટ્રપતિને પદ પરથી હટાવી શકાય છે. અહીં તમને જણાવી દઈએ કે કોંગ્રેસ અને અન્ય પક્ષો ભલે અવિશ્વાસ પ્રસ્તાવ લાવ્યા હોય, પરંતુ તેમને પદ પરથી હટાવવાનું એટલું સરળ નહીં હોય.

પ્રથમ બહુમતી જરૂરી છે

વાસ્તવમાં, ઉપરાષ્ટ્રપતિ રાજ્યસભાના હોદ્દેદાર અધ્યક્ષ છે. તેમને હટાવવા માટે રાજ્યસભામાં બહુમતીથી ઠરાવ પસાર કરવો પડશે. આ પ્રસ્તાવ લોકસભામાં પણ પસાર કરવો પડશે, પરંતુ આ એટલું સરળ નથી. NDA પાસે 293 સભ્યો છે અને I.N.D.I.A.ના લોકસભામાં 236 સભ્યો છે. બહુમતી 272 પર છે. જો ઈન્ડિયા ગઠબંધન અન્ય 14 સભ્યોને પોતાની સાથે લાવે તો પણ આ પ્રસ્તાવ પસાર કરવો મુશ્કેલ બનશે.

ઉપરાષ્ટ્રપતિને હટાવવાના આ નિયમો છે

ઉપરાષ્ટ્રપતિને ભારતના ઉપરાષ્ટ્રપતિના પદ પરથી હટાવવામાં આવે તો જ તેને રાજ્યસભાના અધ્યક્ષ પદ પરથી હટાવી શકાય છે. ઉપરાષ્ટ્રપતિની નિમણૂક અને પદ પરથી હટાવવા સંબંધિત નિયમો ભારતીય બંધારણના અનુચ્છેદ 67માં વિગતવાર સમજાવવામાં આવ્યા છે. આ હેઠળ, રાજ્યસભાના તમામ તત્કાલીન સભ્યોની બહુમતી દ્વારા પસાર કરાયેલા અને લોકસભા દ્વારા સંમત થયેલા ઠરાવ દ્વારા ઉપરાષ્ટ્રપતિને તેમના પદ પરથી દૂર કરી શકાય છે. જો કે દરખાસ્ત રજૂ કરવા અંગે 14 દિવસ અગાઉ નોટિસ આપવાની રહેશે.

કલમ 67(B) શું કહે છે?

બંધારણની કલમ 67(B) જણાવે છે કે ઉપરાષ્ટ્રપતિને રાજ્યસભાના તમામ સભ્યોની બહુમતી દ્વારા અને લોકસભાની સંમતિથી પસાર કરાયેલા ઠરાવ દ્વારા તેમના પદ પરથી હટાવી શકાય છે, પરંતુ એવું કોઈ નથી. ઓછામાં ઓછા 14 દિવસની નોટિસ આપવામાં ન આવે ત્યાં સુધી રજૂ કરવામાં આવશે નહીં. એટલું જ નહીં, આ નોટિસમાં એવો પણ ઉલ્લેખ કરવો પડશે કે આવી દરખાસ્ત લાવવાનો કોઈ ઈરાદો છે.

આ નિયમો જરૂરી છે

• ઉપરાષ્ટ્રપતિને તેમના પદ પરથી હટાવવાનો પ્રસ્તાવ રાજ્યસભામાં જ રજૂ કરી શકાય છે. તેને લોકસભામાં રજૂ કરી શકાય નહીં.
• 14 દિવસની નોટિસ આપ્યા બાદ જ પ્રસ્તાવ રજૂ કરી શકાશે.
• દરખાસ્ત રાજ્યસભામાં 'અસરકારક બહુમતી' દ્વારા પસાર થવી જોઈએ (રાજ્યસભામાં બેઠક સભ્યોની બહુમતી, ખાલી બેઠકોને બાદ કરતાં), જ્યારે લોકસભામાં તેને 'સરળ બહુમતી'ની જરૂર છે.
• જ્યારે પ્રસ્તાવ વિચારણા હેઠળ હોય ત્યારે સ્પીકર ગૃહની અધ્યક્ષતા કરી શકતા નથી.