ગુજરાત સહિતના દેશના ઘણા વિસ્તારો પર 'સુનામી'નો ખતરો, અરબ સાગર-હિંદ મહાસાગરમાં ભૂકંપ સર્જી શકે તારાજી

હિંદ મહાસાગરના ઉત્તર પશ્ચિમમાં 1945ની સુનામી પછી સેંકડો લોકોના મોતની પુષ્ટિ થઈ હતી અને હજુ પણ સવાલ ઉભો જ છે કે શું શું મકરન સબડક્શન ઝોનમાં ભવિષ્યમાં આટલી મોટી સુનામી આવી શકે છે.

પ્રતિકાત્મક તસવીર

જો વિશ્વભરની સરકારો અફઘાનિસ્તાન અને મધ્ય પૂર્વની હાલની સ્થિતિને લઈને ચિંતીત જોવા મળી રહી છે. ત્યારે વિશ્વભરના વૈજ્ઞાનિકો પણ ખાડી દેશના સમુદ્ર કિનારાને લઈને ચિંતિત છે.

હિંદ મહાસાગરમાં ભૂકંપને કારણે સુનામાની શક્યતા છે. ખાસ કરીને ગુજરાત અને પાકિસ્તાનના દરિયા કિનારાને અસર થઈ શખે છે. બંગાળની ખાડીમાં જાણીતા અને શોધાયેલા 'આંદામાન-નિકોબાર-સુમાત્રા ટાપુ આર્ક' દ્વારા જ નહીં પરંતુ ઉત્તરી અરબી સમુદ્રમાં 'મકરન સબડક્શન ઝોન'ને કારણે પણ આવી શકે છે.

હિંદ મહાસાગરના ઉત્તર પશ્ચિમમાં 1945ની સુનામી પછી સેંકડો લોકોના મોતની પુષ્ટિ થઈ હતી અને હજુ પણ સવાલ ઉભો જ છે કે શું શું મકરન સબડક્શન ઝોનમાં ભવિષ્યમાં આટલી મોટી સુનામી આવી શકે છે. મહાસાગર માહિતી સેવાઓ માટે રાષ્ટ્રીય કેન્દ્ર (INCOIS)ના ડાયરેક્ટર ટી. શ્રીનિવાસ કુમારે બુધવારે આ વાત કહી હતી.

તેમણે કહ્યું કે આંતરસરકારી મહાસાગર વિષયક આયોગ-યુનેસ્કોએ મકરાનને વધુ સારી રીતે સમજવા અને આ વિસ્તારમાં યુએન ESCAP ટ્રસ્ટ ફંડ દ્વારા ભંડોળ પૂરું પાડવામાં આવેલ પ્રાદેશિક સહકાર દ્વારા સુનામીની વહેલી ચેતવણીને મજબૂત કરવાના હેતુથી બહુ-રાષ્ટ્રીય પ્રોજેક્ટ અમલમાં મૂકવાનું શરૂ કર્યું છે.

આ પ્રદેશના 25 દેશો માટે સુનામી ચેતવણી કેન્દ્રનું આયોજન કરતું INCOIS ભારત સિવાય ઈરાન, ઓમાન, સંયુક્ત આરબ અમીરાત અને પાકિસ્તાનના મુખ્ય પ્રવાહના માધ્યમો દ્વારા ચેતવણીઓના પ્રસાર માટે પ્રમાણભૂત ઓપરેટિંગ પ્રક્રિયાઓને મજબૂત કરવા માટે તૈયાર કરવામાં આવ્યું છે. ડો.કુમારે ત્રણ દિવસીય વર્કશોપના બીજા દિવસને સંબોધતા જણાવ્યું હતું કે આદર્શ પરિસ્થિતિ જાપાનમાં છે જ્યાં નેશનલ બ્રોડકાસ્ટર એનએચકે પ્રત્યક્ષ સમયની માહિતી રિલે કરવા ચેતવણી કેન્દ્ર સાથે સીધો સંબંધ ધરાવે છે.

26 ડિસેમ્બર, 2004ના રોજ સુનામીમાં 16000 લોકોએ જીવ ગુમાવ્યો હતો. આ પછી INCOIS ખાતે ભારતીય સુનામી અર્લી વોર્નિંગ સેન્ટર (ITEWC) અસ્તિત્વમાં આવ્યું. તેમણે કહ્યું કે હવે તે પાણીની અંદર આવેલા કોઈપણ ભૂકંપની 10 મિનિટની અંદર બોયના નેટવર્ક, દરિયાકિનારે 36 ટાઇડ ગેજ અને 27 સિસ્મિક સ્ટેશનો દ્વારા ચેતવણી આપી શકે છે.

આકસ્મિક રીતે INCOIS પાસે બંગાળની ખાડીમાં પાંચ બોય (buoys)  છે જે દરિયાઈ પ્રવાહો અને કોઈપણ ઉપ-સપાટીના ભૂકંપ વિશે વાસ્તવિક સમયની માહિતી આપે છે. જ્યારે તે મકરન નજીક અરબી સમુદ્ર પર માત્ર બે છે. આદર્શ રીતે આપણી પાસે હમણાં એક વધુ હોવું જરૂરી છે કારણ કે આ બંને સમયસર ચેતવણી મેળવવામાં મદદ કરે છે, પરંતુ સંશોધન માટે પૂરતા નથી. અમે અપેક્ષા રાખીએ છીએ કે ઓમાન બીજા એકને ભંડોળ આપશે કારણ કે દરેક બોયની કિંમત લગભગ ₹ 8 કરોડ છે. તેમની જાળવણી કરવી એકદમ જટિલ પ્રક્રિયા છે કારણ કે અમારી વચ્ચે તોડફોડની ઘટનાઓ થઈ હતી, જેમાં બૂય્સના કેટલાક ભાગો દરિયાની વચ્ચે કપાઈ ગયા હતા.

વરિષ્ઠ વૈજ્ઞાનિક ટી.એમ. બાલકૃષ્ણન નાયરે માછીમારી, સમુદ્રની આગાહી, દરિયાકિનારાના બહુ-જોખમી મેપિંગ વગેરે પર INCOIS પ્રવૃત્તિઓની ઝાંખી આપી હતી, વૈજ્ઞાનિકો એમવી સુનંદા અને સુધિર જોસેફે પણ ભાગ લીધો હતો.