ક્યાં પ્રધાનમંત્રીએ કેટલા આપ્યા ભારત રત્ન, આ PMએ ખુદને જ આપ્યો હતો પુરસ્કાર, અત્યાર સુધીમાં આ 5 મહિલાને મળ્યું આ સન્માન

ભારત રત્ન એ દેશનો સર્વોચ્ચ નાગરિક પુરસ્કાર છે. ભારત રત્ન માટેની ભલામણો વડાપ્રધાન દ્વારા સીધા ભારતના રાષ્ટ્રપતિને મોકલવામાં આવે છે. જાણીએ ભારત રત્ન સંબંધિત કેટલીક મહત્વની વાતો

ભારત રત્નનો ઇતિહાસ ( તસવીરઃ ગૂગલમાંથી)

લોકસભા ચૂંટણી પહેલા મોદી સરકારે હવે પૂર્વ વડાપ્રધાન નરસિમ્હા રાવ, ચૌધરી ચરણ સિંહ અને વૈજ્ઞાનિક એમએસ સ્વામીનાથનને ભારત રત્ન એવોર્ડ આપવાની જાહેરાત કરી છે. આ પહેલા બિહારના પૂર્વ મુખ્યમંત્રી કર્પૂરી ઠાકુર અને પૂર્વ નાયબ વડાપ્રધાન લાલકૃષ્ણ અડવાણીને ભારત રત્નથી સન્માનિત કરવાની જાહેરાત કરવામાં આવી છે.

મોદી સરકારે 15 દિવસમાં કુલ પાંચ લોકોને ભારત રત્ન આપવાની જાહેરાત કરી છે. ઉપરાંત, તેમના 10 વર્ષના કાર્યકાળમાં, PM નરેન્દ્ર મોદીએ પૂર્વ PM મનમોહન સિંહ કરતા ત્રણ ગણા વધુ ભારત રત્ન પુરસ્કારોનું વિતરણ કર્યું છે.

જાણો કયા વડાપ્રધાનોએ કેટલા ભારત રત્ન પુરસ્કારોની જાહેરાત કરી છે, કયા વડાપ્રધાને  ભારત રત્નથી સન્માનિત કર્યા છે, અત્યાર સુધીમાં કોઈ આદિવાસીને ભારત રત્ન એવોર્ડ મળ્યો છે, અત્યાર સુધીમાં કેટલી મહિલાઓને ભારત રત્ન એવોર્ડ મળ્યો છે અને કયા રાજ્યને સૌથી વધુ ભારત રત્ન પુરસ્કાર મળ્યા છે.

ભારત રત્ન કોને આપવામાં આવે છે?

ભારત રત્ન દેશનો સર્વોચ્ચ નાગરિક પુરસ્કાર છે. ભારત રત્ન કોને આપવો જોઈએ તે અંગે કોઈ લાયકાત કે ચોક્કસ વ્યાખ્યા નક્કી કરવામાં આવી નથી. જો કે, એવું માનવામાં આવે છે કે દેશની સેવામાં અસાધારણ યોગદાન આપનાર વિશેષ લોકોને ભારત રત્નથી સન્માનિત કરવામાં આવે છે.

ભારત રત્ન કોઈ ઔપચારિક નોમિનેશન પ્રક્રિયાને આધીન નથી. દેશના વડાપ્રધાન કોઈપણ વ્યક્તિને નોમિનેટ કરી શકે છે. કેબિનેટના સભ્યો, રાજ્યપાલ અને મુખ્યમંત્રી પણ તેમની ભલામણો વડાપ્રધાનને મોકલી શકે છે. વડા પ્રધાનની મંજૂરી પછી, આ ભલામણોને અંતિમ મંજૂરી માટે રાષ્ટ્રપતિને મોકલવામાં આવે છે.

કયા વડાપ્રધાને કેટલા ભારત રત્ન એવોર્ડ આપ્યા?

તત્કાલિન રાષ્ટ્રપતિ ડૉ. રાજેન્દ્ર પ્રસાદના કાર્યકાળ દરમિયાન 1954માં ભારત રત્નનો પુરસ્કાર શરૂ કરવામાં આવ્યો હતો. તે પછી જવાહરલાલ નેહરુના શાસનકાળમાં દેશના પ્રથમ ગવર્નર જનરલ ચક્રવર્તી રાજગોપાલાચારી, તત્કાલીન રાષ્ટ્રપતિ ડૉ. સર્વપલ્લી રાધાકૃષ્ણન અને વૈજ્ઞાનિક ચંદ્રશેખર વેંકટ રામનનું સન્માન કરવામાં આવ્યું હતું.

આ પછી, અત્યાર સુધીમાં 53 વ્યક્તિઓને ભારત રત્નથી સન્માનિત કરવામાં આવી છે. જવાહરલાલ નેહરુ 1947 થી 1964 સુધી 16 વર્ષ અને 286 દિવસ વડાપ્રધાન રહ્યા. તેમના સતત ચાર કાર્યકાળ દરમિયાન કુલ 13 લોકોને આ એવોર્ડ આપવામાં આવ્યો હતો.

જો એક વર્ષની વાત કરીએ તો 2024માં વડાપ્રધાન મોદીએ ભારત રત્ન માટે સૌથી વધુ 5 લોકોના નામ નોમિનેટ કર્યા હતા. દરેકના નામ 15 દિવસમાં જાહેર કરવામાં આવ્યા છે. તેમના પહેલા 1999માં તત્કાલિન વડાપ્રધાન અટલ બિહારી વાજપેયીએ ચાર લોકોને નોમિનેટ કર્યા હતા. આ હસ્તીઓ છે- જયપ્રકાશ નારાયણ, અમર્ત્ય સેન, ગોપીનાથ બોરડોલો, રવિશંકર.

કયા પીએમએ ખુદને જ ભારત રત્ન આપ્યો?

ગૃહ મંત્રાલયની વેબસાઈટ અનુસાર, વર્ષ 1955માં તત્કાલિન વડાપ્રધાન જવાહરલાલ નેહરુને જ્યારે તેઓ પીએમ હતા ત્યારે તેમને ભારત રત્ન આપવામાં આવ્યો હતો. ત્યારે ડૉ.રાજેન્દ્ર પ્રસાદ રાષ્ટ્રપતિ હતા. તેમના સિવાય આ વર્ષે સ્વતંત્રતા સેનાની ભગવાન દાસ અને મહાન એન્જિનિયર એમ વિશ્વેશ્વરાયને પણ એવોર્ડ આપવામાં આવ્યો હતો.

જવાહરલાલ નેહરુ પછી ઈન્દિરા ગાંધી બીજી વ્યક્તિ હતા જેમને વડાપ્રધાન પદ સંભાળતા ભારત રત્ન એનાયત કરવામાં આવ્યો હતો. ત્યારે વીવી ગિરી રાષ્ટ્રપતિ હતા. વર્ષ 1971માં માત્ર ઈન્દિરા ગાંધીનું નામ નોંધાયેલું છે.

શું અત્યાર સુધી કોઈ આદિવાસીને ભારત રત્ન એવોર્ડ મળ્યો છે?

ભારતને આઝાદી મળ્યાને 77 વર્ષથી વધુ સમય થઈ ગયો છે, પરંતુ એ વાત સાચી છે કે આજ સુધી આદિવાસી સમુદાયમાંથી કોઈ વ્યક્તિને ભારત રત્ન એવોર્ડ મળ્યો નથી, જ્યારે 2011ની વસ્તી ગણતરી મુજબ દેશની લગભગ 9 ટકા વસ્તી આદિવાસી છે.

ઘણા આદિવાસી નેતાઓ અને કાર્યકરો અવાજ ઉઠાવી રહ્યા છે કે આદિવાસી સમાજની કોઈપણ વ્યક્તિને પણ ભારત રત્નથી સન્માનિત કરવું જોઈએ. કેટલાક લોકો બિરસા મુંડા, તાંત્યા ભીલ અને જયપાલ સિંહ મુંડા જેવા આદિવાસી નેતાઓને ભારત રત્ન આપવાની માંગ કરી રહ્યા છે.આદિવાસી સમાજે ભારતના વિકાસમાં મહત્વનું યોગદાન આપ્યું છે. તેમણે સ્વતંત્રતા સંગ્રામમાં મહત્વની ભૂમિકા ભજવી હતી.

અત્યાર સુધી કેટલી મહિલાઓને આ સન્માન મળ્યું છે?

અત્યાર સુધી માત્ર 5 મહિલાઓને ભારત રત્ન એવોર્ડથી સન્માનિત કરવામાં આવી છે. પુરસ્કાર મેળવનાર કુલ 53 લોકોમાંથી આ સંખ્યા 9.40% છે. ઈન્દિરા ગાંધી દેશની પ્રથમ મહિલા હતી જેને ભારત રત્ન આપવામાં આવ્યો હતો. સમાજ સેવાના ક્ષેત્રમાં તેમના અસાધારણ યોગદાન બદલ તેમને આ સન્માન આપવામાં આવ્યું હતું. ઈન્દિરા ગાંધીએ 1971ના ભારત-પાકિસ્તાન યુદ્ધમાં બાંગ્લાદેશને આઝાદ કરાવ્યું હતું. તેઓ 1966 થી 1977 અને 1980 થી 1984 સુધી વડાપ્રધાન રહ્યા હતા.

ઈન્દિરા ગાંધી સિવાય અન્ય 4 મહિલાઓ કોણ છે?

1980માં સામાજિક કાર્યકર મધર ટેરેસાને ભારત રત્નથી નવાજવામાં આવ્યા હતા. 1979માં તેમને નોબેલ શાંતિ પુરસ્કાર પણ આપવામાં આવ્યો હતો.

સામાજિક કાર્યકર અરુણા અસફ અલીનું 1997માં સન્માન કરવામાં આવ્યું હતું. તેમણે 1942માં ભારત છોડો આંદોલનમાં મુખ્ય ભૂમિકા ભજવી હતી.

1998માં કર્ણાટિક શાસ્ત્રીય ગાયિકા એમએસ સુબ્બુલક્ષ્મીનું પણ સન્માન કરવામાં આવ્યું હતું. મેગ્સેસે એવોર્ડ 1974માં આપવામાં આવ્યો હતો.

સિંગર લતા મંગેશકરને પણ 2001માં ભારત રત્ન આપવામાં આવ્યો હતો. તેણીને ભારતની નાઇટિંગેલ પણ કહેવામાં આવે છે. તેમને દાદા સાહેબ ફાળકે એવોર્ડથી પણ નવાજવામાં આવ્યા હતા.

મોદી સરકારે કેટલી મહિલાઓને ભારત રત્ન આપ્યો?

મોદી સરકાર 2014થી સત્તામાં છે. વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ તેમના 10 વર્ષના કાર્યકાળ દરમિયાન ભારત રત્ન માટે અલગ-અલગ ક્ષેત્રની 10 હસ્તીઓને નોમિનેટ કર્યા હતા. જો કે આ યાદીમાં કોઈ મહિલાનું નામ નથી. ગાયિકા લતા મંગેશકરને છેલ્લે 2001માં અટલ બિહારી વાજપેયીની સરકાર દરમિયાન સન્માનિત કરવામાં આવ્યા હતા.

કયા રાજ્યની હસ્તીઓને સૌથી વધુ ભારત રત્ન મળ્યો છે?

ભારત રત્ન કોઈ રાજ્યને નહીં પરંતુ કોઈ વ્યક્તિને આપવામાં આવે છે, પરંતુ અમે તમને જણાવીએ છીએ કે કયા રાજ્યમાંથી સૌથી વધુ લોકોને ભારત રત્ન આપવામાં આવ્યો છે. 53માંથી સૌથી વધુ 10 ભારત રત્ન ઉત્તર પ્રદેશથી આવતા લોકોને આપવામાં આવ્યા છે. આ પછી મહારાષ્ટ્ર અને તમિલનાડુના લોકોને 8 ભારત રત્ન આપવામાં આવ્યા.

શું કોઈ વિદેશીનું પણ સન્માન થયું હતું?

તમને જાણીને નવાઈ લાગશે કે પાકિસ્તાન અને દક્ષિણ આફ્રિકામાંથી એક-એક વ્યક્તિને ભારત રત્ન આપવામાં આવ્યો છે. પાકિસ્તાનના અબ્દુલ ગફાર ખાન અને દક્ષિણ આફ્રિકાના નેલ્સન મંડેલાને ભારતમાં આ એવોર્ડ આપવામાં આવ્યો હતો.

અબ્દુલ ગફાર ખાને બ્રિટિશ ભારત છોડો આંદોલનમાં યોગદાન આપ્યું હતું. તેમણે મહાત્મા ગાંધીના પગલે ચાલીને ભારતને આઝાદ કરવામાં મદદ કરી હતી. જ્યારે નેલ્સન મંડેલાને દક્ષિણ આફ્રિકાના ગાંધી કહેવામાં આવતા હતા. તેમણે કાળા અને શ્વેત વચ્ચેના ભેદને દૂર કરવા માટે લાંબી લડાઈ લડી.

ભારત રત્નને લઈને ક્યારે વિવાદ થયો?

ભારત રત્ન એ દેશનું સર્વોચ્ચ નાગરિક સન્માન છે પરંતુ તે ઘણીવાર વિવાદોનો વિષય પણ રહ્યો છે. કેટલાક લોકો માને છે કે ભારત રત્ન રાજકીય રીતે પ્રેરિત છે. આ એવોર્ડ મોટાભાગે સરકારના સમર્થકોને અથવા ચૂંટણીના સમયે આપવામાં આવે છે.

1990માં જ્યારે વી.પી. સિંહની સરકારે બંધારણના ઘડવૈયા ડૉ. ભીમરાવ આંબેડકરને ભારત રત્ન આપવાની જાહેરાત કરી ત્યારે સવાલ ઉઠાવવામાં આવ્યો હતો કે તેઓ જીવતા હતા ત્યારે આ સન્માન કેમ આપવામાં ન આવ્યું. તે સમયે વીપી સિંહ સરકાર પર આરોપ હતો કે ભીમરાવ આંબેડકરને તેમના જીવનકાળ દરમિયાન આ સન્માન ન આપવાથી દલિત મતદારો નારાજ હતા, તેથી મતદારોને રીઝવવા માટે આ એવોર્ડ આપવામાં આવ્યો હતો.

1992માં પીવી નરસિમ્હા રાવની સરકારે સ્વાતંત્ર્ય સેનાની સુભાષ ચંદ્ર બોઝને 'મરણોત્તર' ભારત રત્નથી સમ્માનિત કરવાની જાહેરાત કરી હતી, પરંતુ તેના પર એવો વિવાદ ઊભો થયો કે આજ સુધી તેમને ભારત રત્ન આપી શકાયો નથી. સરકારના નિર્ણય બાદ એક અરજી દાખલ કરવામાં આવી હતી જેમાં કહેવામાં આવ્યું હતું કે જ્યારે ભારત સરકારે હજુ સુધી એ વાત સ્વીકારી નથી કે બોઝનું મૃત્યુ વિમાન દુર્ઘટનામાં થયું હતું, તો પછી ભારત રત્ન 'મરણોત્તર' કેવી રીતે આપી શકાય. આ પછી સુભાષ ચંદ્ર બોઝના પરિવારે ભારત રત્ન એવોર્ડ સ્વીકારવાનો ઇનકાર કરી દીધો હતો.

તમને એ પણ જણાવી દઈએ કે દર વર્ષે 26 જાન્યુઆરીએ રાષ્ટ્રપતિ દ્વારા ભારત રત્ન આપવામાં આવે છે. શરુઆતમાં આ સન્માન જીવતી વખતે જ આપવામાં આવતું હતું, ત્યારબાદ 1955માં મરણોત્તર ભારત રત્ન આપવાની જોગવાઈ પણ ઉમેરવામાં આવી હતી. સ્પોર્ટ્સ જગતમાંથી અત્યાર સુધી માત્ર સચિન તેંડુલકરને જ ભારત રત્ન મળ્યો છે. સચિન ભારત રત્ન મેળવનાર સૌથી યુવા વ્યક્તિ  છે.