Republic Day 2023: 'તિરંગા' કેવી રીતે બન્યો ભારતનો રાષ્ટ્રધ્વજ, જાણો તેના અપનાવવાની રસપ્રદ વાર્તા

રાષ્ટ્રધ્વજ દેશની ઓળખ છે. વિશ્વના દરેક દેશનો પોતાનો ધ્વજ છે. તે દેશની સ્વતંત્રતાનું પ્રતીક છે. ભારતની વાત કરીએ તો આઝાદી મળ્યાના થોડા દિવસો પહેલા જ ત્રિરંગાને રાષ્ટ્રધ્વજ તરીકે અપનાવવામાં આવ્યો હતો.

પ્રતિકાત્મક તસવીર

National Flag Of India: આજે દેશ 74મો ગણતંત્ર દિવસ ઉજવી રહ્યો છે. ભારતના મહામહિમ રાષ્ટ્રપતિએ લાલ કિલ્લા પર ત્રિરંગો લહેરાવીને કાર્યક્રમની શરૂઆત કરી હતી. આ ધ્વજ હેઠળ, ભારતીય દળોના જવાનો તેમના સુપ્રીમ કમાન્ડરને સલામી આપે છે. ત્રિરંગો માત્ર એક ધ્વજ નથી પરંતુ દરેક ભારતીયના હૃદયમાં લહેરાતી લાગણી છે.

રાષ્ટ્રધ્વજ દેશની ઓળખ છે. વિશ્વના દરેક દેશનો પોતાનો ધ્વજ છે. તે દેશની સ્વતંત્રતાનું પ્રતીક છે. ભારતની વાત કરીએ તો આઝાદી મળ્યાના થોડા દિવસો પહેલા જ ત્રિરંગાને રાષ્ટ્રધ્વજ તરીકે અપનાવવામાં આવ્યો હતો. તારીખ 22 જુલાઈ, 1947 હતી, તે જ દિવસે ભારતની બંધારણ સભાની બેઠક દરમિયાન તેને રાષ્ટ્રધ્વજ તરીકે અપનાવવામાં આવ્યો હતો.

ત્રિરંગા રાષ્ટ્રધ્વજ

26 જાન્યુઆરી 1950ના રોજ જ્યારે ભારતનું બંધારણ અમલમાં આવ્યું ત્યારે તેની સાથે ત્રિરંગો પણ ભારતનો રાષ્ટ્રધ્વજ બની ગયો. ત્રિરંગો દરેક ભારતીયનું ગૌરવ છે. તેનું નામ સૂચવે છે તેમ, તેમાં ત્રણ રંગો છે. તેની ઉપર કેસરી પટ્ટી છે જ્યારે નીચે લીલી પટ્ટી છે. સફેદ પટ્ટીની મધ્યમાં વાદળી ચક્ર છે. આ ચક્ર અશોક સ્તંભમાં બનેલા ચક્રમાંથી લેવામાં આવ્યું છે. તેમાં 24 માચીસની લાકડીઓ છે.

ધ્વજની લંબાઈ અને પહોળાઈનો ગુણોત્તર 3:2 છે. તેનું નિર્માણ આંધ્ર પ્રદેશના પિંગાલી વેંકૈયાએ કરાવ્યું હતું. પરંતુ જે રીતે આજે આપણે ત્રિરંગો જોઈ રહ્યા છીએ. શરૂઆતમાં આવું નહોતું. તેનું વર્તમાન સ્વરૂપ ઘણા ફેરફારોમાંથી પસાર થયા પછી તૈયાર કરવામાં આવ્યું હતું. તેની વાર્તા રસપ્રદ છે.

આ રીતે વિકાસ થયો

1- ભારતીય રાષ્ટ્રધ્વજનું પ્રથમ સ્વરૂપ સ્વદેશી ચળવળ દરમિયાન અપનાવવામાં આવ્યું હતું. પહેલો રાષ્ટ્રધ્વજ 7 ઓગસ્ટ 1906ના રોજ કલકત્તા (કોલકાતા)માં પારસી બાગાન ચોક (ગ્રીન પાર્ક) ખાતે ફરકાવવામાં આવ્યો હતો. આ ધ્વજ ત્રિ-રંગી હતો, જેમાં લીલો, પીળો અને લાલ પટ્ટીઓ હતી. આ સ્ટ્રીપ્સમાં કેટલાક પ્રતીકો દર્શાવવામાં આવ્યા હતા. લીલી પટ્ટીમાં આઠ પેન ફૂલ, લાલ પટ્ટીમાં ચંદ્ર અને સૂર્ય અને મધ્યમાં પીળી પટ્ટીમાં દેવનાગરી લિપિમાં 'વંદે માતરમ' લખેલું છે.

2- મેડમ ભીખાજી કામાએ વર્ષ 1907માં કેટલાક ભારતીય ક્રાંતિકારીઓની હાજરીમાં પેરિસમાં લહેરાવેલા ધ્વજને બીજા રાષ્ટ્રધ્વજ તરીકે ગણવામાં આવે છે. તે પણ પ્રથમ ધ્વજ જેવું જ હતું સિવાય કે ટોચની પટ્ટીનો રંગ કેસરી હતો અને કમળને બદલે સાત તારાઓ સપ્તર્ષિ પ્રતીક હતા. નીચેની પટ્ટીનો રંગ ઘેરો લીલો હતો જેમાં સૂર્ય અને ચંદ્ર અંકિત હતા.

3- ત્રીજા રાષ્ટ્રધ્વજને વર્ષ 1917ના હોમ રૂલ ચળવળની આડમાં આકાર આપવામાં આવ્યો હતો. આ ધ્વજમાં પાંચ લાલ અને ચાર લીલા આડી પટ્ટીઓ હતી. જેની અંદર સપ્તર્ષિના સાત નક્ષત્ર હતા. યુનિયન જેક પણ ડાબી અને ઉપરની ધાર પર હાજર હતો. એક ખૂણામાં સફેદ અર્ધચંદ્રાકાર અને તારો પણ હતો.

4- વર્ષ 1921માં વિજયવાડામાં આયોજિત ભારતીય કોંગ્રેસ સમિતિના અધિવેશનમાં એક ધ્વજનો ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો હતો જેને ચૌદમો રાષ્ટ્રધ્વજ કહેવામાં આવતો હતો. ગાંધીજીના ચરખાનું પ્રતીક ત્રણ રંગીન પટ્ટાઓમાં દર્શાવવામાં આવ્યું હતું. ધ્વજમાં ત્રણ રંગો છે - સફેદ રંગ સિવાય, લાલ અને લીલો જે બે મુખ્ય સમુદાયો એટલે કે હિન્દુ અને મુસ્લિમનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે.

5- વર્ષ 1931માં અપનાવવામાં આવેલો રાષ્ટ્રધ્વજ આપણા આજના રાષ્ટ્રધ્વજના સ્વરૂપની ખૂબ નજીક હતો. આ ધ્વજમાં ત્રણ રંગ હતા - કેસરી, સફેદ અને લીલા પટ્ટા. સફેદ પટ્ટીની મધ્યમાં ગાંધીજીના ચરખાનું પ્રતીક બનાવવામાં આવ્યું હતું.

6- 22 જુલાઈ 1947ના રોજ બંધારણ સભાની ધ્વજ સમિતિ દ્વારા રાષ્ટ્રીય ધ્વજનું વર્તમાન સ્વરૂપ અપનાવવામાં આવ્યું હતું. આ સમિતિના અધ્યક્ષ ડૉ. રાજેન્દ્ર પ્રસાદ હતા.